• Chỉ thực đạo trệ hoàn – Bài thuốc cổ phương tiêu đạo, thanh nhiệt, lợi thấp trong Đông y

• Phục hồi chức năng sau khi phẫu thuật thay khớp háng: lộ trình hồi phục hiệu quả

Cây Ba Gạc, tên khoa học Rauvolfia serpentina, thuộc họ Trúc đào, là loài cây nhỏ cao từ 30–80 cm, lá mọc vòng từ 3–4 chiếc, phiến lá xanh bóng, hoa trắng hồng nhỏ, quả khi chín đỏ tím rất dễ nhận biết. Ở Việt Nam, cây thường mọc ở vùng núi thấp, rừng thưa và cũng được trồng để khai thác làm thuốc. Bộ phận chính dùng làm dược liệu là rễ, bởi trong rễ chứa nhiều hoạt chất quý hiếm. Thành phần nổi bật gồm các alkaloid như reserpin, ajmalin, serpentin, rescinnamin, trong đó reserpin là hợp chất đã được y học hiện đại nghiên cứu sâu rộng, có tác dụng hạ huyết áp và an thần mạnh.

Theo Đông y, rễ Ba Gạc có vị đắng, tính hàn, đi vào hai kinh Tâm và Can. Công dụng chính là trấn kinh, hoạt huyết, an thần, giảm đau và hạ huyết áp. Người xưa thường sử dụng vị thuốc Ba Gạc để chữa các chứng mất ngủ, hồi hộp, tim đập nhanh, đau đầu, hoa mắt, cao huyết áp. Một số bài thuốc dân gian phối hợp Ba Gạc với lá vông, táo nhân giúp ngủ sâu giấc hơn, hoặc kết hợp với thiên ma, cẩu tích để chữa đau đầu, nhức mỏi xương khớp. Những ứng dụng này đã góp phần tạo nên giá trị lâu dài của công dụng cây Ba Gạc trong đời sống nhân dân.

Trong y học hiện đại, cây Ba Gạc được coi là một trong những loại dược liệu quan trọng nhất trong nhóm hỗ trợ điều trị tim mạch và thần kinh. Hoạt chất reserpin từ rễ cây là một trong những hợp chất đầu tiên được sử dụng để điều trị cao huyết áp mạn tính. Ajmalin có tác dụng ổn định nhịp tim, hỗ trợ chữa loạn nhịp, trong khi serpentin giúp an thần, giảm căng thẳng thần kinh. Một số nghiên cứu lâm sàng cũng chỉ ra rằng tác dụng cây Ba Gạc còn mở rộng sang điều trị rối loạn lo âu, tâm thần phân liệt, chứng căng thẳng thần kinh kéo dài. Vì vậy, loại thảo dược này được xem là minh chứng rõ ràng cho sự kết hợp hài hòa giữa Đông y và Tây y.

Các bác sĩ y học cổ truyền đánh giá cao cây Ba Gạc không chỉ vì dược tính mạnh mà còn bởi tính ứng dụng đa dạng. Tuy nhiên, họ cũng khuyến cáo người bệnh tuyệt đối không được tự ý sử dụng kéo dài vì dược tính mạnh có thể gây tác dụng phụ. Một số trường hợp lạm dụng Ba Gạc đã dẫn đến tụt huyết áp quá mức, trầm cảm, rối loạn tiêu hóa. Đặc biệt, phụ nữ mang thai, người đang cho con bú và bệnh nhân huyết áp thấp không nên dùng. Liều lượng an toàn thường được khuyến cáo là khoảng 4–6 g rễ sắc uống trong ngày, và cần có chỉ định cụ thể từ thầy thuốc.

Theo như các thầy cô giảng dạy ngành y học cổ truyền Trường Đại học Lương Thế Vinh cho biết, cây Ba Gạc không chỉ có giá trị trong điều trị mà còn là minh chứng thực tế để sinh viên ngành y học cổ truyền nghiên cứu, học tập. Từ loại dược liệu này, sinh viên có thể hiểu rõ hơn mối liên hệ giữa bài thuốc dân gian và dược lý hiện đại, từ đó phát triển hướng điều trị kết hợp, mang lại hiệu quả cao hơn cho bệnh nhân. Đây cũng là một trong những ví dụ điển hình để khẳng định sự cần thiết của việc bảo tồn, phát triển và nghiên cứu chuyên sâu các vị thuốc cổ truyền Việt Nam.

Nhìn chung, cây Ba Gạc là dược liệu quý với nhiều công dụng trong chăm sóc sức khỏe, đặc biệt trong hỗ trợ điều trị cao huyết áp, rối loạn thần kinh và tim mạch. Việc sử dụng đúng cách, đúng liều lượng và dưới sự hướng dẫn của chuyên gia sẽ giúp phát huy tối đa lợi ích của rễ Ba Gạc mà vẫn đảm bảo an toàn cho người bệnh. Đây chính là minh chứng rõ rệt về giá trị bền vững của y học cổ truyền trong đời sống hiện đại.