Dây Càng cua – Vị thuốc quý y học cổ truyền và cách phân biệt tránh nhầm lẫn

Tuy nhiên, không phải tất cả các loại cây Càng cua đều an toàn để sử dụng trong khẩu phần ăn hàng ngày. Ngoài loại Rau Càng Cua mà chúng ta đã biết đến, trong tự nhiên, còn tồn tại một loại dây càng cua khác, việc tiêu thụ nó có thể mang lại nguy cơ nguy hiểm, thậm chí có thể gây tử vong.

Đối với những người quan tâm đến thảo dược và y học cổ truyền, cây "Dây càng cua - Cryptolepis buchanani Roem" không còn xa lạ. Loại cây này đã được sử dụng trong hàng thế kỷ để điều trị nhiều loại bệnh khác nhau.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết về cây "Dây càng cua" và các ứng dụng của nó trong y học cổ truyền, đồng thời cũng cảnh báo về tính nguy hiểm và độc hại của nó.

Hình ảnh Dây Càng Cua

1.Đặc điểm chung dây Càng cua

Dây càng cua, còn được biết đến với các tên gọi khác như Dây sữa hoặc Dầu cỏ càng cua…

Tên khoa học: Cryptolepis buchanani Roem, Asclepiadaceae. (họ thiên lý).

1.1.Mô tả thực vật:

Dây Càng cua không giống như rau Càng cua, mà thực sự là một loại cây thân dây, với thân dài leo và quấn vào các cây khác. Cành già của nó thường có màu nâu xám hoặc nâu đỏ, và có những nốt lồi.

Lá của cây mọc đối nhau, hình thoi, gần sít nhau, mặt trên lá có bề mặt xanh bóng, trong khi mặt dưới thường có màu nhạt hơn.

Hoa của dây Càng cua này có màu vàng, thường mọc thành xim hai và nằm ở nách lá. Cụm hoa thường nhỏ.

Quả của cây gồm 2 đại đối diện nhau, hình thành một đường thẳng, và thường mọc thành hai phần đối xứng nhau, giống như hai cái sừng bò.

Dây Càng cua có chứa nhựa (hay mủ màu trắng), chỉ cần cắt một lá là có thể thấy mủ trắng chảy ra. Mủ này rất độc, cần cẩn thận khi sử dụng.

Hạt của cây có mào lông trắng. Mùa ra hoa từ tháng 5 - 7 và ra quả từ tháng 8 đến tháng 10.

1.2. Phân bố và sinh trưởng:

Dây Càng cua thường mọc hoang dã ở khắp các cánh rừng tại Việt Nam, từ vùng thấp đến độ cao khoảng 1000m. Cây này thường mọc nhiều dưới tán của các cây gỗ lớn, đặc biệt là ở vùng miền núi phía Tây Bắc Việt Nam.

Ngoài ra, cây càng cua cũng thường gặp ở vùng Hà Tây, Đồng Nai, Tây Ninh và An Giang.

Hình ảnh:Hoa và Quả dây càng cua

2.Bộ phận dùng, thu hái, chế biến:

- BPD: Toàn bộ cây được sử dụng, được gọi là Herba Cryptolepis.

Ngoài ra, nhựa mủ của cây cũng được sử dụng để chế biến thành thuốc.

- Thu hái: Việc thu hái cần phải cẩn thận để tránh nhầm lẫn với các loại cây khác. Dây càng cua thường bị nhầm với cây hà thủ ô trắng, chỉ khác biệt ở lá vì lá hà thủ ô có lông và không nhẵn. Nhiều người cũng nhầm cây này với cây chè vằng hoặc cây lá lồm. Do đó, khi đi rừng thu hái cây để làm thuốc, cần phải cực kỳ cẩn thận để tránh nhận lầm cây thuốc với các loại cây độc hại khác.

- Chế biến: Cây càng cua có thể được sử dụng tươi để lấy nhựa mủ, hoặc cây có thể được phơi khô và bảo quản để sử dụng dần.

3.Thành phần hoá học:

Toàn bộ Dây Càng cua chứa nhựa mủ có dạng như sữa.

- Nhựa mủ này bao gồm các thành phần sau:

Nước: 69,8%, Chất tan trong nước: 2,8%, Tro: 1,2%, Nhựa và mỡ: 16,4%

Protein và chất sợi: 0,4%, Cao su: 10,1%

- Thành phần chính của Dây càng cua còn chứa nhiều hợp chất quý giá như alkaloids, flavonoids, và các dẫn xuất của alkaloids như cryptolepine. Những hợp chất này đã thu hút sự quan tâm của cộng đồng nghiên cứu y học vì tiềm năng trong việc điều trị nhiều loại bệnh.

- Ngoài ra, Dây càng cua này còn chứa một lượng đáng kể khoáng chất và vitamin, bao gồm sắt, canxi, magiê, vitamin C và vitamin A.

4. Tác dụng – công dụng:

Theo y học cổ truyền, dây Càng cua có vị chát, hơi đắng, tính lạnh, và có độc.

Tác dụng; Cây này được biết đến với tác dụng tán ứ, giảm đau, giải độc, rút mủ và sát trùng.

Rễ và quả của cây được sử dụng để cầm chảy máu mũi và làm xuống sữa nhanh.

Công dụng: Trong y học đông y, Dây càng cua đã được sử dụng rộng rãi để điều trị nhiều loại bệnh lý khác nhau, bao gồm:

1.Điều trị bệnh sốt rét: Cryptolepine, một hợp chất chính trong cây "Dây càng cua," đã được nghiên cứu về khả năng chống sốt rét mạnh mẽ của nó, mở ra hy vọng trong việc phòng ngừa và điều trị bệnh này.

2.Hỗ trợ tiêu hóa: Cây "Dây càng cua" cũng có thể hỗ trợ trong việc cải thiện chức năng tiêu hóa và giảm các triệu chứng liên quan đến dạ dày và ruột.

3. Chữa nhọt mủ: Lá tươi của cây thường được hãm để lấy nhựa, dùng để bôi chữa nhọt mủ.

4. Chữa bệnh còi xương và mất sữa:Dây lá sao vàng sắc đặc uống thường

- Ở Ấn Độ, cây cũng được sử dụng để chữa còi xương ở trẻ em.

- Ở Trung Quốc, + toàn bộ cây được sử dụng để trị đòn ngã xương, mụn ghẻ, mẩn ngứa, mụn nhọt sưng lở, và cũng đã được thử nghiệm trong việc chữa ung thư vú.

+Rễ và quả được sử dụng để trị chảy máu cam, trong khi nhựa cây được dùng để bôi chữa gai đâm vào thịt.

5.Các bài thuốc có sử dụng Dây Càng Cua:

Cây "Dây càng cua" thường được sử dụng làm một thành phần quan trọng trong nhiều bài thuốc Đông y. Một số ví dụ dưới đây là:

1.Bài thuốc chống sốt rét: Sử dụng dầu cỏ càng cua kết hợp với các thảo dược khác để chế biến bài thuốc chống sốt rét.

2.Bài thuốc hỗ trợ tiêu hóa: Lá và rễ của cây được sử dụng để làm thuốc dạ dày và ruột.

3. Chữa nhọt mủ: Lá tươi của cây thường được hãm để lấy nhựa, dùng để bôi chữa nhọt mủ.

4. Chữa bệnh còi xương và mất sữa :Dây lá sao vàng sắc đặc uống

6. Đặc điểm đáng lưu ý của dây Càng cua:

Dây càng cua có những đặc điểm đáng chú ý sau:

- Độc nguy hiểm: Dây càng cua chứa những hợp chất độc hại, đặc biệt là trong nhựa mủ của cây. Do đó, khi đi rừng, cần phải cực kỳ cẩn thận và biết phân biệt để tránh nhầm lẫn với các loại cây khác, đặc biệt là rễ càng cua có thể bị nhầm lẫn với rễ của cây hà thủ ô trắng, gây ngộ độc và có thể dẫn đến tử vong.

- Phạm vi sử dụng hạn chế: Ở Việt Nam và một số quốc gia khác, cây này chỉ được sử dụng bên ngoài da, với bộ phận dùng chính là mủ để điều trị mụn nhọt và các trường hợp viêm nhiễm da.

7. Cách phân biệt để tránh nhầm lẫn với Hà thủ ô trắng:

*Dây Càng cua:

- Lá của dây càng cua thường nhẵn bóng, không có lông mịn, và có hình dạng nhỏ hình bầu dục.

- Quả của cây càng cua cũng mọc đối nhau, điều này có thể dễ bị nhầm lẫn với hà thủ ô trắng vì quả của hà thủ ô trắng cũng mọc đối như vậy. Tuy nhiên, quả của cây càng cua thường ngắn hơn, chỉ khoảng 7-8cm, và có bề mặt nhẵn bóng.

- Dây của cây càng cua thường khá cứng và khí già.

Hình ảnh cây hà thủ ô trắng

• Hà thủ ô trắng

- Lá của cây Hà thủ ô trắng thường có bề mặt sần, có lông mịn, mép lá có thể hơi cong uốn lượn chứ không phẳng. thường lớn hơn và mềm hơn so với lá của cây càng cua.

- Quả của cây Hà thủ ô trắng cũng mọc đối nhau, có nhiều lông mịn trên bề mặt, và thường dài tới 12-15cm.

- Dây của cây Hà thủ ô trắng thường mềm hơn so với dây của cây Càng cua.

8.Các nghiên cứu đáng chú ý về dây càng cua:

Các nghiên cứu gần đây đã tập trung vào khả năng của “Dây càng cua” trong điều trị các bệnh lý nghiêm trọng như ung thư và bệnh viêm nhiễm. Những nghiên cứu này đang tiếp tục khám phá tiềm năng của cây thuốc này và có thể mang lại những đột phá trong lĩnh vực y học.

1.Hoạt động kháng nấm da liễu trên người:

Nghiên cứu tại Ấn Độ đã tiến hành sử dụng phương pháp khuếch tán giếng Agar để đánh giá hoạt động ức chế của chiết xuất methanol từ dây càng cua (Cryptolepis buchanani Roem) đối với các loại nấm da liễu ở người. Kết quả cho thấy chiết xuất này có khả năng ức chế các loại nấm da liễu ở người một cách đáng kể.

2.Hoạt động chống viêm, giảm đau:

Trong một nghiên cứu tại Thái Lan, dây càng cua được sử dụng làm dược liệu để điều trị các bệnh liên quan đến căng viêm cơ khớp. Nghiên cứu này đã đánh giá hoạt động giảm đau của chiết xuất methanol từ dây càng cua. Kết quả từ nghiên cứu trên động vật cho thấy chiết xuất này có tác dụng giảm đau, chống viêm và bảo vệ khớp trong điều trị bệnh viêm xương khớp.

3.Dây càng cua đang được thử nghiệm trong điều trị ung thư vú:

Dây càng cua đang được nghiên cứu để đánh giá khả năng điều trị ung thư vú. Mặc dù vẫn còn ở giai đoạn nghiên cứu sơ bộ, nhưng việc tiếp tục nghiên cứu này có thể mang lại những đột phá trong điều trị ung thư vú, mở ra cơ hội mới trong lĩnh vực y học..

Tóm lại, Dây Càng cua – Cryptolepis buchanani Roem, không chỉ là một loại thảo dược thông thường mà còn là một phần quan trọng của di sản y học truyền thống. Dây Càng cua được sử dụng phổ biến trong điều trị các bệnh ngoài da như nấm, ngứa ngoài da và các vấn đề về cơ xương khớp, giúp giảm đau và sốt rét. Tuy nhiên, cần nhớ rằng phân biệt rõ, là phải tránh nhầm lẫn với cây Hà thủ ô trắng để tránh nguy cơ ngộ độc.

Hiện nay các nhà khoa học đang dành nhiều sự quan tâm và nghiên cứu về thành phần hoá học và công dụng của dây càng cua và đang tiếp tục mang lại những hiểu biết mới, lợi ích mới cho con người. Việc tiếp tục nghiên cứu và khám phá về cây này hứa hẹn sẽ mang lại nhiều điều bổ ích hơn trong lĩnh vực y học và sức khỏe./.

DsCKI. Nguyễn Quốc Trung: giảng viên Trường Cao đẳng Y dược Pasteur