Vị thuốc mẫu lệ từ vỏ hàu và công dụng trong Y học cổ truyền

Hàu sống chủ yếu ở vùng nước lợ ven biển, bám chắc vào đá, gỗ hoặc các vật cứng. Do sống chen chúc nên vỏ hàu có nhiều hình dạng khác nhau: tròn, bầu dục, dài… Những con hàu lâu năm thường có lớp vỏ dày, xếp chồng thành từng lớp. Mặt trong của vỏ thường có màu trắng sáng, đôi khi ánh tím hoặc ánh xà cừ.

Hàu là loài động vật ăn tạp, thức ăn chính là các loại tảo và sinh vật phù du trong nước. Môi trường lý tưởng để hàu phát triển là nước có nhiệt độ từ 10 – 25°C, độ mặn khoảng 10 – 20%. Ở Việt Nam, hàu phân bố nhiều ở các cửa sông miền Bắc như sông Bạch Đằng (Hải Phòng), sông Diêm Điền (Thái Bình), Lạch Trường (Thanh Hóa)…

Người dân thường khai thác hàu vào mùa đông – xuân, từ tháng 10 đến tháng 3, khi hàu béo nhất. Vỏ hàu có thể thu nhặt quanh năm để chế biến thành vị thuốc mẫu lệ. Sau khi rửa sạch, vỏ được nung hoặc tán nhỏ để dùng.

Theo nghiên cứu hiện đại, mẫu lệ chứa 85 – 95% canxi cacbonat, ngoài ra còn có canxi photphat, canxi sulfat, magie, nhôm, sắt oxyd và một số hợp chất vi lượng khác. Khi nung, thành phần hữu cơ sẽ mất đi, chủ yếu còn lại khoáng chất. Chính hàm lượng canxi dồi dào là lý do mẫu lệ thường được ứng dụng trong việc bồi bổ và chữa bệnh.

Trong Y học cổ truyền, mẫu lệ được mô tả có vị mặn, hơi chát, tính hàn, đi vào kinh can, thận và đởm. Vị thuốc này có các tác dụng chính:

- Tư âm, tiềm dương: hỗ trợ cân bằng âm dương, đặc biệt trong các chứng nóng trong, bốc hỏa.

- Hóa đờm, cố sáp: giúp cầm mồ hôi, giảm khí hư, ngăn di tinh.

- Hoạt huyết, giảm đau: hỗ trợ điều trị chứng băng huyết, đau dạ dày, phong hư đầu đau.

- Ngoại dụng: khi tán bột, mẫu lệ có thể dùng đắp ngoài chữa mụn nhọt, lở loét.

Y học cổ truyền coi mẫu lệ là vị thuốc quan trọng trong nhiều bài thuốc chữa chứng ra mồ hôi trộm, băng huyết, khí hư, hay cơ thể suy nhược.

Theo TS Nguyễn Xuân Xã – giảng viên khoa Y học cổ truyền Trường Đại học Lương Thế Vinh cho biết, từ xa xưa, người Việt đã sử dụng vỏ hàu trong nhiều cách phối hợp khác nhau để chữa bệnh. Dưới đây là một số bài thuốc dân gian phổ biến:

- Chữa ra nhiều mồ hôi: Dùng mẫu lệ 10g, ma hoàng căn 4g, hoàng kỳ 4g, cám gạo 10g. Sắc với 600ml nước, còn 200ml thì chia uống nhiều lần trong ngày.

- Điều trị khí hư, bạch đới: Mẫu lệ nung tán bột 40g kết hợp hoa hòe 40g, uống 12g mỗi ngày.

- Chữa mụn nhọt mới sưng: Mẫu lệ tán bột mịn, hòa nước đắp trực tiếp lên vùng mụn.

- Chữa tiểu buốt, khó tiểu: Dùng mẫu lệ và hoàng bá bằng nhau, tán bột, uống 3g mỗi lần với nước sắc tiểu hồi hương.

- Giảm mồ hôi trộm, đau đầu do phong hư: Mẫu lệ, bạch truật, phòng phong, mỗi vị 90g, tán bột. Uống ngày hai lần, mỗi lần 4g.

- Cầm băng huyết: Mẫu lệ và miết giáp, mỗi vị 90g, tán bột, uống ba lần mỗi ngày.

Những bài thuốc trên minh chứng cho việc mẫu lệ không chỉ là khoáng chất mà còn là vị thuốc quý được Y học cổ truyền trân trọng.

Mặc dù có nhiều công dụng, mẫu lệ không phải phù hợp với tất cả mọi người. Những ai bị hư hàn, thận dương hư, tinh lạnh dễ xuất thì không nên dùng. Liều lượng an toàn thường từ 3 – 6g/ngày dưới dạng thuốc sắc, bột hoặc viên.

Ngoài ra, việc sử dụng mẫu lệ cần có sự hướng dẫn của thầy thuốc hoặc bác sĩ chuyên khoa. Lạm dụng hoặc dùng sai cách có thể gây ra những tác dụng không mong muốn.

Hàu vốn được biết đến là hải sản bổ dưỡng, tốt cho sinh lý nam giới, giàu kẽm và khoáng chất. Nhưng ít ai ngờ rằng vỏ hàu – thứ thường bị bỏ đi – lại trở thành một dược liệu quan trọng trong Y học cổ truyền. Mẫu lệ đã góp mặt trong nhiều bài thuốc từ hàng trăm năm nay, hỗ trợ chữa các chứng bệnh khó chịu như mồ hôi trộm, khí hư, băng huyết, đau dạ dày…

Ngày nay, việc nghiên cứu thêm về mẫu lệ không chỉ giúp bảo tồn tri thức cổ truyền mà còn mở ra cơ hội ứng dụng trong y học hiện đại. Vỏ hàu được khai thác hợp lý có thể mang lại giá trị kinh tế và y học to lớn.