Vị thuốc tần giao trong Y học cổ truyền và công dụng trị bệnh

1. Vị thuốc tần giao là gì?

Tần giao là loài cây mọc hoang hoặc được trồng nhiều ở các tỉnh của Trung Quốc như Quảng Đông, Đông Bắc và xuất hiện tại một số quốc gia khác như Ấn Độ, Triều Tiên. Ở Việt Nam, tần giao phân bố rải rác ở nhiều địa phương, thường mọc ở bụi hoang, bãi đất trống.

Cây có tên khoa học là Gentiana macrophylla Pall, thuộc họ long đởm (Gentianaceae). Tần giao là cây nhỏ, cao khoảng 1 – 1,5m, thân màu xanh hoặc tím sẫm, lá mọc đối xứng dạng mác hẹp. Hoa thường mọc thành cụm, màu trắng điểm tía, tạo vẻ đặc trưng.

Bộ phận dùng làm thuốc chính là rễ cây. Sau khi thu hoạch, rễ được rửa sạch, loại bỏ rễ con, thái lát mỏng rồi đem phơi hoặc sấy khô, tạo thành vị thuốc tần giao.

2. Thành phần hóa học của tần giao

Trong tần giao chứa nhiều hoạt chất có lợi như alcaloid (gentanin, gentianin, gentianidin…) và tinh dầu. Những thành phần này giúp tần giao mang lại công dụng đa dạng trong cả y học hiện đại lẫn y học cổ truyền.

3. Công dụng chữa bệnh của vị thuốc tần giao

3.1 Theo y học hiện đại

Các nghiên cứu y học hiện đại chỉ ra rằng rễ tần giao có tác dụng kháng viêm nhờ chứa gentianine A. Ngoài ra, vị thuốc này còn giúp giảm đau, an thần, giải nhiệt, ổn định nhịp tim, hỗ trợ hạ huyết áp và cải thiện tình trạng tiểu tiện khó.

3.2 Theo Y học cổ truyền

Trong Y học cổ truyền, tần giao có vị đắng, tính hơi hàn, quy vào kinh can, vị và bàng quang. Công dụng chính là thanh nhiệt, lợi tiểu, nhuận trường, khu phong, trừ thấp, tiêu sưng và giảm đau.

Phần rễ và vỏ thân thường được dùng để chữa đau nhức xương khớp, tê bại chân tay, sốt, mụn nhọt, vàng da, rôm sảy. Nước sắc từ rễ có thể giúp giải độc, hạ nhiệt, chữa thấp khớp và hỗ trợ điều trị tiểu tiện khó.

4. Một số bài thuốc y học cổ truyền từ tần giao

Theo TS Lê Xuân Hùng – bác sĩ, giảng viên khoa Y học cổ truyền Trường Đại học Lương Thế Vinh cho biết, tần giao được phối hợp với nhiều dược liệu khác để điều trị các bệnh phong thấp và sốt. Dưới đây là vài bài thuốc tiêu biểu:

- Chữa đau nhức xương khớp, co quắp: Kết hợp tần giao với bạch chỉ, nhũ hương, độc hoạt, uy linh tiên, hoàng bá, sắc uống.

- Điều hòa khí huyết, chữa cứng tay chân: Tần giao phối hợp thạch cao, đương quy, xuyên khung, bạch thược, hoàng cầm… nghiền thành bột, pha uống nóng.

- Trị sốt về chiều, nóng trong xương: Dùng tần giao cùng tri mẫu, đương quy, địa cốt bì, sắc uống trước khi ngủ.

- Hỗ trợ hư lao, sốt ra mồ hôi: Tần giao kết hợp thanh cao, cam thảo, địa cốt bì, sắc lấy nước uống.

- Chữa bong gân, sai khớp: Giã tần giao với ngải cứu, lá diên tươi, đắp ngoài hoặc sắc uống.

Các bài thuốc trên đều thể hiện rõ cách tần giao được ứng dụng rộng rãi trong Y học cổ truyền nhằm hỗ trợ điều trị bệnh liên quan đến phong thấp, huyết ứ và các chứng sốt kéo dài.

Vị thuốc tần giao không chỉ được y học hiện đại nghiên cứu mà còn được Y học cổ truyền ứng dụng rộng rãi trong nhiều bài thuốc quý. Với khả năng thanh nhiệt, khu phong, trừ thấp, giảm đau và hỗ trợ điều trị phong thấp, sốt kéo dài, tần giao đã trở thành một dược liệu quan trọng. Tuy nhiên, người bệnh nên tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng để đạt hiệu quả tốt nhất và tránh rủi ro không mong muốn.