Trong kho tàng y dược, Xích thược nổi bật như một vị thuốc quý với nhiều công dụng chữa bệnh tuyệt vời. Được biết đến với tên gọi khác là mẫu đơn đỏ hay thược dược, dược liệu này đã chứng minh công dụng chữa bệnh hữu ích trong cả Đông y và y học hiện đại.
Đặc điểm chung của xích thược
Xích thược chính là phần rễ của cây Paeonia liacliflora Pall – một loài cây thân thảo sống lâu năm, có hoa đẹp tương tự như hoa hồng.
Cây Xích thược thường cao từ 50-80cm, lá mọc so le và chia thành nhiều thùy nhỏ. Hoa của cây rất đặc biệt, mọc đơn độc, nở to và có 8 cánh. Khi chưa nở, hoa có màu hồng thịt, nhưng khi bung nở lại chuyển sang màu trắng tinh khôi, với những bao phấn màu da cam ẩn bên trong.
Bộ phận được dùng làm thuốc chính là rễ cây. Rễ Xích thược có hình trụ, hơi cong, dài từ 5-40cm với đường kính từ 0,5-3cm. Vỏ rễ màu nâu sẫm, bên trong có màu hồng nhạt hoặc trắng phấn, cứng và giòn. Dược liệu này thường được thu hoạch từ những cây trên 4 năm tuổi, vào khoảng tháng 6 đến tháng 10 hàng năm. Sau khi đào lên, rễ được sơ chế bằng cách loại bỏ rễ con, gọt vỏ và rửa sạch, sau đó có thể đồ chín, phơi khô, hoặc thái lát để dùng tươi, sao tẩm với rượu hoặc giấm tùy theo mục đích điều trị.
Công dụng của xích thược trong Y học cổ truyền và hiện đại
Vị thuốc Xích thược mang lại những lợi ích đáng kể cho sức khỏe, đã được chứng minh qua cả hai nền y học.
- Theo Y học hiện đại:
+ Chống viêm và giảm đau: Các nghiên cứu cho thấy dịch chiết từ Xích thược có khả năng ức chế, giảm các cơn co thắt cơ trơn ở dạ dày, ruột và tử cung. Hoạt chất Paeniflorin trong dược liệu giúp hạ sốt và chống viêm hiệu quả.
+ Tăng cường tuần hoàn máu: Xích thược giúp giảm áp lực tĩnh mạch cửa, cải thiện lưu thông máu và tăng khả năng co giãn của động mạch vành, từ đó hỗ trợ ngăn ngừa thiếu máu cơ tim.
+ Kháng khuẩn, kháng virus: Dược liệu này có tác dụng kháng khuẩn mạnh mẽ với nhiều tác nhân gây bệnh như tụ cầu, trực khuẩn lỵ, phế cầu và cả virus cúm, virus herpes.
+ Tiềm năng trong điều trị ung thư: Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy Xích thược, khi dùng kết hợp, có thể làm tăng hiệu quả của các loại thuốc điều trị ung thư. Tuy nhiên, việc sử dụng độc vị có thể gây kích thích tế bào ung thư di căn nhanh, do đó cần được nghiên cứu thêm.
- Theo Y học cổ truyền:
+ Tính vị và quy kinh: Xích thược có tính hơi hàn, vị chua đắng, đi vào kinh Tỳ và một phần huyết của kinh Can.
+ Công dụng chính: Vị thuốc này được dùng để thanh nhiệt, giảm đau, hoạt huyết, điều kinh và cầm máu. Theo các thầy thuốc Đông y, tùy thuộc vào cách bào chế, tác dụng sẽ thay đổi:
Ứng dụng trong các bài thuốc chữa bệnh
Với những công dụng đa dạng, Xích thược được sử dụng trong nhiều bài thuốc để điều trị các chứng bệnh khác nhau. Liều dùng phổ biến dao động từ 6-12g mỗi ngày, có thể ở dạng thuốc sắc, hoàn tán hoặc cao bôi ngoài da.
Các bài thuốc tiêu biểu có thể kể đến như:
- Trị đau nhức xương khớp: Phối hợp với Đào nhân, Sơn ô qui, Xuyên quy, v.v. để tán thành bột, giúp giảm đau nhức, phù nề tay chân.
- Chữa đau thắt ngực do bệnh mạch vành: Sắc với Huyết căn, Hồng hoa, Đinh hương... để cải thiện lưu thông máu.
- Trị viêm tuyến tiền liệt, tiểu buốt: Dùng kết hợp với Đào nhân và Hồng hoa để sắc uống.
- Chữa chảy máu cam: Dùng bột Xích thược uống với nước sôi để nguội.
- Trị mụn nhọt, sưng tấy: Tán bột Xích thược, Huyết căn, Bạch chỉ trộn với mỡ lợn và sáp ong để làm cao bôi.
Lưu ý quan trọng khi sử dụng
Tuy có nhiều lợi ích, nhưng theo các chuyên gia từ Trường Đại học Lương Thế Vinh người dùng vẫn cần thận trọng khi sử dụng Xích thược. Chống chỉ định với người bị huyết hư, người có triệu chứng đau bụng do cảm hàn và những người dị ứng với thành phần của dược liệu. Đặc biệt, cần lưu ý không sử dụng chung Xích thược với vị thuốc Lê lô, vì chúng tương kỵ với nhau. Phụ nữ có thai và người cao tuổi cần tham khảo ý kiến chuyên gia trước khi dùng.
Tóm lại, Xích thược là một vị thuốc quý giá, mang lại nhiều tác dụng tích cực cho sức khỏe con người. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, việc sử dụng cần tuân thủ đúng liều lượng và chỉ định từ những người có chuyên môn.
