Chìa vôi, một loại cây thuốc quen thuộc trong y học cổ truyền, được biết đến với nhiều công dụng trị liệu quý giá. Từ việc điều trị đau nhức xương khớp, thoái hóa cột sống, đến trị bong gân và nhiều chứng bệnh khác, cây chìa vôi đã trở thành một dược liệu hữu ích cho sức khỏe.
Chìa vôi (Cissus repens Lam.), thuộc họ Nho (Vitaceae), là một loại cây dây leo mọc hoang, thân có màu lục pha tía hoặc lơ nhạt và thường được phủ một lớp phấn trắng. Loài cây này thường dài từ 2 đến 4 mét, đôi khi còn phát triển dài hơn, thường mọc tua cuốn đơn trên thân đối diện với lá.
Lá cây chìa vôi mọc so le nhau, đầu lá nhọn, gốc lá hình tim với gân lá hình chân vịt, chiều rộng lá từ 6cm đến 8cm. Mặt trên lá có màu xanh lục sẫm, trong khi mặt dưới lá hơi trắng. Hoa của cây chìa vôi có màu vàng nhạt, mọc thành ngù và đối diện với lá nhưng thường ngắn hơn. Mùa hoa thường rơi vào khoảng từ tháng 4 đến tháng 6. Quả của chìa vôi có hình tròn, to khoảng 5 – 6 mm, khi chín có màu đen, với mùa kết trái kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10.
Cây chìa vôi phân bố chủ yếu ở các vùng nhiệt đới, đặc biệt là các quốc gia Đông Nam Á như Việt Nam, Trung Quốc, Lào, Campuchia, và Thái Lan. Tại Việt Nam, chìa vôi thường mọc hoang ở các tỉnh trung du và đồng bằng, xuất hiện rải rác ở những khu vực có địa hình đồi núi, bờ nương hay lùm bụi.
Theo nghiên cứu, cây chìa vôi chứa nhiều thành phần hóa học có giá trị như phenolic, acid amin, saponin, glucid, vitamin C, protid, caroten và các acid hữu cơ. Những chất này không chỉ có tác dụng bảo vệ sức khỏe mà còn hỗ trợ trong việc điều trị nhiều loại bệnh lý khác nhau.
Những công dụng chữa bệnh của cây chìa vôi trong y học cổ truyền gồm:
a. Chữa đau nhức xương khớp
Đau nhức xương khớp là một trong những bệnh lý phổ biến mà chìa vôi có thể hỗ trợ điều trị. Một bài thuốc phổ biến là sử dụng 20g chìa vôi và 15g lá lốt. Sau khi rửa sạch nguyên liệu, sắc chung với 500ml nước và để cạn còn 250ml, chia làm 3 lần uống trong ngày. Uống khi còn ấm giúp giảm đau nhức hiệu quả.
b. Điều trị thoát vị đĩa đệm
Bài thuốc này bao gồm 40g dây chìa vôi, 20g rau dền gai, 20g cây tầm gửi, 20g cỏ xước và 20g lá lốt. Các vị thuốc được sắc với 1 lít nước, đun nhỏ lửa cho đến khi còn 500ml, chia làm 3 lần uống sau bữa ăn. Thực hiện đều đặn trong ít nhất một tháng sẽ giúp cải thiện tình trạng thoát vị đĩa đệm.
c. Trị bong gân, sưng nề
Trong trường hợp bị bong gân hoặc sưng tấy do chấn thương, chìa vôi kết hợp với lá thầu dầu tía có thể giảm viêm hiệu quả. Sau khi rửa sạch và giã nát hai loại lá, trộn thêm rượu hoặc giấm, sau đó sao nóng lên rồi đắp vào chỗ bị thương. Thay thuốc 1-2 lần mỗi ngày để nhanh chóng giảm sưng và tụ máu.
d. Điều trị thoái hóa cột sống
Chìa vôi cũng là vị thuốc hữu ích trong điều trị thoái hóa cột sống. Một bài thuốc kết hợp chìa vôi (50g) với xuyên khung (10g), đương quy (20g), cẩu tích (20g), ngưu tất (40g) và 1 lít rượu trắng. Sau khi ngâm các dược liệu trong rượu khoảng một tuần, mỗi ngày uống 20ml sẽ giúp giảm đau và phục hồi chức năng cột sống.
e. Chữa phong thấp
Bệnh phong thấp có thể điều trị bằng cách sử dụng 20g dây chìa vôi, 15g lá lốt và 15g dây đau xương. Các nguyên liệu này được sao vàng hạ thổ, sau đó sắc nước uống hàng ngày như nước lọc để cải thiện triệu chứng đau nhức do phong thấp.
f. Chữa chai chân và mắt cá
Để điều trị chai chân hoặc mắt cá chân, bài thuốc dân gian kết hợp chìa vôi với râu tôm sống theo tỷ lệ 3:1. Sau khi giã nát hai nguyên liệu, đắp lên vị trí chai chân hoặc mắt cá, dùng băng để cố định và thay thuốc mỗi ngày.
g. Chữa sỏi niệu quản
Chìa vôi kết hợp với các dược liệu khác như kim tiền thảo, cỏ bợ, rễ dứa dại và cỏ hàn the giúp hỗ trợ điều trị sỏi niệu quản. Bài thuốc này sử dụng khoảng 16g chìa vôi, 50g cỏ bợ, 30g kim tiền thảo và các dược liệu khác, sắc với 1 lít nước. Uống đều đặn mỗi ngày để giúp bài tiết sỏi niệu quản.
h. Chữa viêm da, ung nhọt
Trong trường hợp viêm lở da hoặc ung nhọt sưng tấy, chìa vôi có thể sử dụng dưới dạng đắp ngoài. Sau khi rửa sạch lá chìa vôi, giã nát và đắp trực tiếp lên vùng da bị tổn thương. Đồng thời, các dược liệu như thổ phục linh, kim ngân hoa, và bồ công anh cũng được sắc uống để tăng hiệu quả điều trị.
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tạ Thị Tĩnh – giảng viên khoa Y học cổ truyền, Trường Đại học Lương Thế Vinh, mặc dù cây chìa vôi có nhiều công dụng chữa bệnh hiệu quả, không phải đối tượng nào cũng có thể sử dụng dược liệu này. Phụ nữ mang thai, người có bệnh lý đặc biệt hoặc đang sử dụng thuốc điều trị khác nên tham vấn ý kiến của thầy thuốc hoặc bác sĩ trước khi dùng. Để đảm bảo an toàn và hiệu quả, việc sử dụng chìa vôi cần tuân thủ liều lượng và chỉ dẫn của chuyên gia y học cổ truyền.
