Cao cầm thang – Phương thuốc thanh tiết thấp nhiệt, điều hòa khí cơ

Điểm đặc biệt của bài thuốc là sự kết hợp hài hòa giữa Thạch cao có tác dụng thanh nhiệt thấu tà và Hoàng cầm khổ hàn, nhằm tiết nhiệt và thanh giải thấp nhiệt. Cùng với đó là các vị lý khí, hòa vị và lợi thấp, giúp điều hòa toàn bộ khí cơ trong cơ thể.

Thành phần

• Thạch cao: 6 – 16 gam

• Hoàng cầm: 8 – 16 gam

• Trần bì: 6 – 12 gam

• Chỉ xác: 6 – 12 gam

• Phục linh: 8 – 16 gam

• Bán hạ: 8 – 12 gam

• Trúc nhự: 8 – 12 gam

• Phách ngọc tán (Lục nhất tán gia Thanh đại): 8 – 16 gam

Ngày dùng một thang, sắc nước chia 2 lần uống.

Công dụng

• Thanh tiết thấp nhiệt ở gan mật

• Hòa vị, điều hòa khí cơ

• Lợi thấp, chỉ nôn, giảm khát

Chữa chứng bệnh

Bài thuốc được dùng trong các trường hợp:

• Tà thấp nhiệt còn tồn tại sau ngoại cảm, phát nhiệt kéo dài.

• Người rét mà vẫn phát nhiệt, có mồ hôi nhưng tà không giải.

• Bệnh nhân sốt nhẹ về sáng, nặng về chiều.

• Triệu chứng kèm: đầu nặng, tứ chi mỏi, ngực tức, buồn nôn, khát nhưng không muốn uống, tiểu tiện đỏ rắt, lưỡi rêu trắng hoặc vàng, mạch sác yếu.

Giải bài thuốc

Theo TS. Nguyễn Xuân Xã – giảng viên ngành Bác sĩ Y học cổ truyền, Trường Đại học Lương Thế Vinh, Cao cầm thang là một bài thuốc tiêu biểu cho nguyên tắc “thanh nhiệt lợi thấp, hòa vị điều khí”.

Ông lý giải: “Bài thuốc này lấy Thạch cao để thanh nhiệt thấu tà, phối hợp với Hoàng cầm khổ hàn nhằm thanh tiết thấp nhiệt. Cùng với đó, Trần bì, Bán hạ, Chỉ xác, Trúc nhự giúp lý khí, giáng nghịch, hòa vị; Phục linh và Phách ngọc tán lại có tác dụng lợi thấp, thanh nhiệt. Sự phối ngũ này cho thấy tính toàn diện trong việc vừa trừ tà, vừa điều hòa nội tạng”.

So với bài Cam lộ tiêu độc đan – cũng là phương thuốc thanh nhiệt lợi thấp, Cao cầm thang chú trọng vào thấu tà nhiều hơn, trong khi Cam lộ tiêu độc đan thiên về hóa thấp. Điều này tạo nên sự khác biệt trong phạm vi ứng dụng của hai bài thuốc.

Cách gia giảm

Tùy từng thể bệnh và triệu chứng, bài thuốc có thể gia giảm linh hoạt:

• Thấp nặng, rêu lưỡi dày: gia Hậu phác, Hoắc hương để tăng tác dụng hóa thấp.

• Sốt cao, nhiệt độc mạnh: gia Ngân hoa, Liên kiều, Hoàng liên để thanh nhiệt giải độc.

• Rét, đau đầu, ít mồ hôi: thêm Đậu cổ, Bạc hà để tán phong giải biểu.

• Đau bụng, đi tả: gia Biển đậu, Ý dĩ, Hà đậu xích để kiện tỳ, trừ thấp.

Ngày nay, Cao cầm thang được các Bác sĩ Y học cổ truyền ứng dụng trong điều trị nhiều bệnh lý liên quan đến thấp nhiệt và viêm nhiễm đường tiêu hóa, gan mật. Đặc biệt, các triệu chứng sốt dai dẳng, buồn nôn, đầy tức vùng thượng vị hay mệt mỏi toàn thân do thấp nhiệt đều có thể cải thiện nhờ bài thuốc này.

Theo y học hiện đại, một số vị thuốc trong bài như Hoàng cầm và Thạch cao đã được chứng minh có tác dụng kháng viêm, thanh nhiệt, chống vi khuẩn và virus, giúp nâng cao hiệu quả điều trị các bệnh lý truyền nhiễm, đặc biệt trong mùa hè khi thấp nhiệt dễ phát sinh.