Cây Châu thụ, hay còn được biết đến với tên gọi khoa học là Gaultheria fragrantissima Wall, là một loài thực vật chứa Methyl salicylate và được phát hiện tại Việt Nam. Loài cây này nằm trong danh sách Sách đỏ Việt Nam với phân hạng là "VU – Vulnerable" và chỉ mọc ở các khu vực núi cao như Fansifan.
Cây Châu thụ được sử dụng như một loại dược liệu quan trọng trong việc điều trị nhiều tình trạng sức khỏe. Đặc biệt, nó thường được áp dụng trong việc chăm sóc sức khỏe như điều trị thấp khớp, giảm đau dây thần kinh, cũng như giảm mệt mỏi ở chân và tay. Ngoài ra, lá của cây cũng được sử dụng để nấu nước ngâm rửa hoặc lấy tinh dầu để sử dụng trong phương pháp xoa bóp.
Để hiểu rõ hơn về cây Châu thụ và ứng dụng của nó trong lĩnh vực y dược, hãy cùng tìm hiểu với giảng viên từ Trường Cao đẳng Y dược Pasteur.
Hình ảnh Châu thụ
Tên gọi khác: Thạch nam, cây tra, lão quan thảo Châu thụ có
Tên khoa học: Gaultheria fragrantissima Wall,- Ericaceae (thuộc họ đỗ quyên)
Đây là một loại thảo dược, cây bụi cao khoảng 1,5-3m, với nhiều cành mảnh nằm ngang mạch. Các cành mảnh này phát triển theo hình zíc zắc, có màu đỏ đặc trưng.
Lá mọc đơn lẻ, có hình mác hoặc dạng thuôn dài, đầu lá nhọn, cuống lá hình nêm, mép lá có răng cưa, mang màu nâu nhạt. Hoa của cây có màu trắng hoặc hồng, tụ hợp thành chùm tại kẽ lá.
Quả của cây có hình dạng nang cầu, được bao bọc bởi một lớp đài mẫm và chứa nhiều hạt.
Cây thường đưa ra hoa trong khoảng tháng 1 - 6, còn quả thường xuất hiện vào tháng 8.
Theo Giảng viên Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur Cây châu thụ thường mọc phổ biến ở các vùng núi cao của một số tỉnh miền Bắc Việt Nam, như Sapa (Lào Cai) và Tam Đảo (Vĩnh Phúc). Lá và vỏ thân của cây châu thụ chứa một lượng đáng kể tinh dầu, trong đó, tinh dầu này bao gồm methyl salicylate - một hoạt chất có tác dụng sát khuẩn, giảm đau, và có khả năng chữa trị tình trạng tê thấp, đau lưng, đau dây thần kinh, cũng như giảm mệt mỏi ở chân và tay. Ngoài ra, lá châu thụ còn chứa các thành phần khác như tanin, arbutin, và gaultherin.
Cành lá; Vỏ thân và tinh dầu
- Trong lá của cây châu thụ, chúng ta có thể tìm thấy các thành phần hóa học như tanin, arbutin và gaultherin. Arbutin, còn được biết đến với tên gọi acbutozit, có công thức hóa học là C12H16O7OH2. Đây là một tinh thể hình kim dài không màu, có vị đắng và nhiệt độ chảy ở mức 196°C. Arbutin dễ tan trong nước sôi, cồn, ít tan trong ête. Khi trải qua quá trình thủy phân bằng men emunsin hoặc axit suniuric, arbutin sẽ phân hủy thành glucoza và hydroquinon.
- Toàn bộ cây châu thụ mang một mùi thơm đặc trưng của salixylat metyl. Mùi này thường càng rõ nét khi ở phần vò lá hoặc vỏ, và nếu để lâu, mùi trở nên nhẹ nhàng và mát mẻ hơn. Người dân thường hái lá để phơi khô, sau đó sử dụng để pha nước uống.
- Ngoài ra, lá và vỏ của cây châu thụ cũng có thể được sử dụng để chiết xuất tinh dầu.
Quy trình chiết xuất tinh dầu wintergreen bao gồm việc ngâm lá hoặc vỏ tươi của cây châu thụ trong nước ở nhiệt độ 30°C, để yên qua đêm để men tác dụng, và sau đó cất hơi nước. Tinh dầu, có trọng lượng nặng hơn nước, có hiệu suất khoảng 0,6%. Tinh dầu này có tỷ trọng từ 1,180 đến 1,187, với nhiệt độ sôi là 218-221°C. Chủ yếu bao gồm salixylat metyl (99,8%) và một số lượng nhỏ gaultherilen hay tricontan, một loại cacbua no.
Tuy nhiên, ở Việt Nam, việc sử dụng tinh dầu này chưa được phổ biến.
Hình ảnh mô tả đặc điểm các bộ phân của cây châu thụ
Tinh dầu thơm của cây châu thụ được biết đến với tác dụng kích thích, lợi trung tiện và khả năng sát trùng. Tuy nhiên, tinh dầu này có khả năng gây ra hiện tượng co quắp và liệt hô hấp đối với súc vật.
Trong lĩnh vực y học hiện đại, quá trình cất tinh dầu châu thụ thường được thực hiện bằng cách ngâm lá hoặc vỏ thân cây trong nước ở nhiệt độ 30 độ C, để yên qua đêm. Sau đó, tinh dầu được thu lấy bằng phương pháp cất kéo hơi nước.
Tuy tinh dầu châu thụ có tác dụng kích thích và lợi trung tiện, nhưng cũng có thể gây ra hiện tượng co quắp và liệt hô hấp đối với súc vật. Một số người cũng báo cáo về trường hợp ngộ độc khi sử dụng tinh dầu này, dẫn đến các triệu chứng như nôn mửa, ỉa lỏng, viêm dạ dày, tiểu đường liên tục, co quắp và thậm chí có thể dẫn đến tử vong.
Khi bôi lên da, tinh dầu thường được hấp thụ nhanh chóng và tiết ra qua đường nước tiểu và ruột dưới dạng salixylat metyl. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng tinh dầu này có thể gây kích ứng mạnh cho da. Trong một số trường hợp, người ta sử dụng salixylat metyl để giảm thiểu tác dụng kích ứng này.
Tinh dầu châu thụ được sử dụng trong nhiều dạng thuốc xoa bóp như dầu xoa, cao xoa, cao dán, và còn được tích hợp vào nhiều chế phẩm như kem đánh răng và các sản phẩm chống côn trùng.
Cây châu thụ có nhiều ứng dụng trong lĩnh vực y học cổ truyền, được sử dụng để điều trị nhiều tình trạng khác nhau. Dưới đây là mô tả về công dụng, chỉ định và phối hợp của cây châu thụ:
Công dụng: Sử dụng lá châu thụ để hâm nước, tạo thành nước hãm có công dụng sát trùng, giảm nhức mỏi chân tay và điều trị tê thấp.
Chỉ định: Được áp dụng cho các trường hợp mệt mỏi cơ bắp, đau nhức, hoặc tê liệt dưới chân tay.
Công dụng: Tinh dầu châu thụ có thể được sử dụng dưới dạng xoa bóp hoặc đun lá ngâm chân.
Chỉ Định: Được ứng dụng trong xoa bóp để giảm đau, cũng như đun lá ngâm chân để giảm mệt mỏi và đau nhức ở chân.
Công dụng: Cả cây châu thụ, trừ rễ, được cắt nhỏ và nấu với nước để tạo nước ngâm đặc.
Chỉ định: Dùng để ngâm chân khi có cảm giác đau nhức, đặc biệt hiệu quả cho những người phải đứng lâu hoặc làm việc với cơ bắp chịu áp lực nặng. Cùng lúc, có thể lấy nước ngâm đặc để xoa bóp từ đầu gối trở xuống.
Công dụng: Cho châu thụ phơi khô và ngâm trong rượu trong khoảng 15-20 ngày.
Chỉ định: Rượu châu thụ được sử dụng bằng cách lấy bông thấm thuốc để bôi vào vùng đau, từ đó xoa bóp để giảm đau và kích thích cảm giác dễ chịu.
Ở một số quốc gia phương Tây như Mỹ và Anh, lá cây châu thụ (còn được biết đến với tên gọi như Winter-green, Thé de New-Jersey, Thé du Canada) được sử dụng trong việc chữa trị một số bệnh như điều kinh, thuốc ra thai, sát trùng, đặc biệt là trong việc điều trị tê thấp. Tinh dầu châu thụ cũng được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất thuốc xoa bóp và là một thành phần quan trọng trong ngành công nghiệp nước hoa.
Thực hiện quy trình này 2-3 lần mỗi ngày có thể mang lại hiệu quả trong việc giảm đau và mệt mỏi, đồng thời cung cấp sự thoải mái cho cơ bắp và xương khớp.
Khi sử dụng châu thụ, quan trọng nhất là phải lưu ý đến các vấn đề liên quan đến tinh dầu, vì có thể gây ra ngộ độc với các triệu chứng như nôn mửa, ỉa lỏng, viêm dạ dày, tiểu đường liên tục, co quắp và thậm chí có thể dẫn đến tử vong.
Cây châu thụ loài loài thực vật quý hiếm nằm trong sách đỏ, nó được xuất hiện tại Việt Nam ta. Cây có tác dụng làm thuốc trị thấp khớp, đau dây thần kinh, chân tay nhức mỏi… Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả điều trị và tránh tác dụng phụ, người dùng nên thực hiện việc sử dụng dược liệu này dưới sự tư vấn của bác sĩ hoặc chuyên gia lương y có chuyên môn../.
