Tả tâm thang – Bài thuốc kinh điển tả hỏa, thanh nhiệt, giải độc

Tuy mang tên “Tả tâm thang” (nghĩa là tả hỏa ở tâm), nhưng trên thực tế, bài thuốc không chỉ giới hạn ở việc thanh tâm hỏa mà còn có tác dụng tả mọi loại thực hỏa, giải độc, thanh thấp nhiệt, giúp điều trị nhiều chứng bệnh liên quan đến hỏa nhiệt uất kết trong cơ thể. Đây cũng là một trong những phương thuốc mà các Bác sĩ Y học cổ truyền thường sử dụng trong thực hành lâm sàng để chữa bệnh sốt cao, nhiễm trùng, viêm nhiễm.

Thành phần và cách dùng

• Đại hoàng: 6 – 12g

• Hoàng liên: 4 – 12g

• Hoàng cầm: 8 – 16g

Ngày dùng một thang, sắc nước chia làm 2 lần uống.

Ba vị thuốc đều mang tính khổ hàn, có khả năng thanh nhiệt, giải độc và tả thực hỏa mạnh. Trong đó, Đại hoàng giữ vai trò quân dược, giúp tiết nhiệt, thông phủ, tả hỏa; hai vị Hoàng liên và Hoàng cầm phối hợp để thanh thấp nhiệt ở thượng, trung, hạ tiêu.

Công dụng và chỉ định

Bài thuốc có công năng chính là tả hỏa, thanh nhiệt, giải độc, dùng trong các trường hợp:

• Ngoại cảm nhiệt tà gây sốt cao, mặt đỏ, mắt đỏ, tâm phiền, mê sảng.

• Hỏa thực nhiệt làm huyết đi loạn: chảy máu cam, thổ huyết.

• Thấp nhiệt uất kết gây vàng da (hoàng đản), miệng lưỡi lở loét, tiêu chảy ra máu.

• Mụn nhọt, sưng tấy, bại huyết, lỵ nhiệt kéo dài.

Trong thực tế lâm sàng, Tả tâm thang thường được các thầy thuốc sử dụng để điều trị các chứng viêm nhiễm cấp tính có sốt cao, rêu lưỡi vàng nhờn, lưỡi đỏ, ngực tức đầy.

Giải thích bài thuốc

Điểm đặc biệt của bài này là tuy lấy Đại hoàng làm chủ dược nhưng không thiên về công hạ mạnh, mà chủ yếu nhằm mục đích tiết nhiệt, tả hỏa và giải độc. Ba vị “Hoàng” đều có tính khổ hàn, giúp tiết nhiệt, táo thấp, thanh hỏa độc ở tạng phủ, do đó phù hợp với các chứng thực nhiệt uất kết.

Trong “Thương hàn luận”, bài thuốc này được dùng để “tiết nhiệt, trừ tức ách”, nghĩa là giải tỏa sự bức bách, bế tắc do nhiệt tà gây ra. Trong “Kim quỹ yếu lược”, ý nghĩa lại thiên về tả hỏa, giải độc, nhấn mạnh tác dụng tiêu trừ tà nhiệt. Khi tà nhiệt lui, chính khí an, các chứng xuất huyết, lở loét sẽ tự nhiên thuyên giảm.

Ngày nay, nghiên cứu hiện đại cũng cho thấy các vị thuốc trong bài có khả năng kháng khuẩn, kháng viêm, hạ sốt, hỗ trợ điều trị các bệnh truyền nhiễm.

Cách gia giảm

• Nếu thấp nhiệt hóa hỏa gây khô miệng, lưỡi táo: thêm Thiên hoa phấn, Lô căn, Thạch hộc, Sinh địa.

• Nếu thấp nhiệt nặng ngang nhau, rêu lưỡi dày nhờn, tức ngực: thêm Hậu phác, Bán hạ.

• Nếu nôn mửa nhiều: thêm gừng tươi.

• Nếu đau bụng trên dữ dội (viêm túi mật cấp): gia Chỉ xác, Chỉ thực, Diên hồ sách.

Bài thuốc còn có biến thể Phụ tử Tả tâm thang (gia thêm Phụ tử), dùng khi bệnh nhân vừa bị nhiệt tà mạnh vừa suy dương khí, biểu hiện ra mồ hôi nhiều, tay chân lạnh, mạch nhỏ.

Giá trị trong thực tiễn Y học cổ truyền

Tả tâm thang không chỉ là một phương thuốc cổ điển mà còn mang giá trị thực tiễn cao trong điều trị hiện đại. Với khả năng tả hỏa mạnh, thanh nhiệt giải độc, thanh thấp nhiệt, bài thuốc thường được các Bác sĩ Y học cổ truyền Trường Đại học Lương Thế Vinh ứng dụng linh hoạt trong điều trị các chứng bệnh viêm nhiễm, sốt cao, xuất huyết và bệnh lý đường tiêu hóa.

Việc vận dụng đúng bài thuốc đòi hỏi sự chẩn đoán biện chứng luận trị chính xác, bởi nếu dùng sai trong trường hợp hư hàn thì có thể làm bệnh nặng hơn. Do đó, người bệnh không nên tự ý sử dụng mà cần có sự tư vấn của thầy thuốc.