Y học cổ truyền khám phá công dụng chữa bệnh của cây mã tiền

Cây mã tiền (tên khoa học: Strychnos nux-vomica), là cây gỗ nhỡ, cao khoảng 10 – 15m, thân thẳng, vỏ màu xám nâu. Lá mọc đối, hình bầu dục, dài 5 – 9cm, rộng 3 – 6cm, mặt lá nhẵn bóng. Hoa nhỏ, màu trắng xanh, mọc thành chùm.

Quả mã tiền hình tròn, khi chín có màu vàng cam, đường kính khoảng 3 – 5cm, bên trong chứa hạt hình dẹt, to như đồng xu, cứng và có màu xám bạc. Chính hạt này là bộ phận được sử dụng nhiều trong đông y, thường gọi là mã tiền tử.

Theo Y học cổ truyền, hạt mã tiền có vị đắng, tính hàn, quy vào can và tỳ. Dược liệu này có tác dụng tán kết, tiêu thũng, giảm đau, thông lạc, thường được dùng trong các chứng đau nhức khớp, tê liệt, thấp khớp, u cục, chấn thương tụ máu.

Trong hạt mã tiền có chứa các alkaloid chính là strychnine và brucine. Đây là hai hoạt chất có tác dụng kích thích thần kinh, giảm đau và tăng trương lực cơ, nhưng đồng thời cũng là độc tố cực mạnh.

Theo nghiên cứu hiện đại, mã tiền ở liều nhỏ có thể giúp giảm đau, chống viêm, hỗ trợ điều trị bệnh thần kinh và thấp khớp. Tuy nhiên, ở liều cao, nó có thể gây co giật, khó thở, thậm chí tử vong.

TS Nguyễn Xuân Xã, giảng viên Trường Đại học Lương Thế Vinh cho biết, để giảm độc tính, hạt mã tiền cần được bào chế đúng cách trước khi dùng:

Nướng mã tiền: Hạt mã tiền được nướng đến khi nứt vỏ, sau đó loại bỏ phần nhân bên trong, tán thành bột.

Ngâm nước vo gạo: Ngâm hạt mã tiền trong nước vo gạo nhiều ngày, thay nước thường xuyên, sau đó sấy khô.

Chế biến bằng gừng: Mã tiền được cắt nhỏ, sao cùng gừng tươi để giảm độc.

Do có độc tính rất mạnh, mã tiền không được dùng cho:

• Phụ nữ mang thai, trẻ em, người suy nhược.
• Người có bệnh tim mạch hoặc cao huyết áp.
• Người có cơ địa nhạy cảm với các alkaloid.

Liều dùng mã tiền cực kỳ nhỏ, thường chỉ từ 0,05 – 0,1g bột/ngày. Nếu dùng quá liều sẽ gây nôn mửa, co giật, khó thở, nguy hiểm đến tính mạng.

Khi có triệu chứng ngộ độc, cần nhanh chóng gây nôn, dùng than hoạt tính, và đưa người bệnh đến cơ sở y tế để cấp cứu kịp thời.

Cây mã tiền là một vị thuốc quý trong đông y, được ứng dụng nhiều trong điều trị bệnh xương khớp, đau nhức và liệt nửa người. Tuy nhiên, do chứa độc tố mạnh, việc sử dụng cần phải hết sức thận trọng, tuân theo hướng dẫn của thầy thuốc chuyên môn. Tuyệt đối không được tự ý dùng hay tăng liều.

Việc hiểu đúng và sử dụng đúng cách sẽ giúp tận dụng được công dụng chữa bệnh của mã tiền, đồng thời tránh được những rủi ro không mong muốn.