Sắc thuốc là một bước quan trọng trong quá trình điều trị bằng thuốc đông y. Nếu không thực hiện đúng cách, hiệu quả của bài thuốc có thể giảm sút. Hãy cùng tìm hiểu cách sắc thuốc đúng cách để giữ trọn giá trị dược tính, giúp cơ thể hấp thụ tốt nhất và đạt được hiệu quả chữa bệnh cao nhất.
Trong y học cổ truyền, sắc thuốc là một công đoạn không thể thiếu và có ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả của bài thuốc. Dù là những bài thuốc từ các loại thảo dược đơn giản hay những bài thuốc phức tạp từ nhiều vị khác nhau, việc sắc thuốc đúng cách giúp giữ lại những dược tính quý giá và đảm bảo thuốc có tác dụng tốt nhất đối với người bệnh. Vì vậy, hiểu rõ và tuân thủ các quy tắc trong quá trình sắc thuốc là điều cần thiết đối với bất kỳ ai sử dụng thuốc đông y.
1. Chọn nồi sắc thuốc
Một trong những yếu tố đầu tiên cần lưu ý khi sắc thuốc y học cổ truyền chính là việc chọn nồi sắc thuốc. Trước đây, người ta thường sử dụng nồi đất hoặc nồi sành vì hai loại nồi này không phản ứng với các thành phần dược liệu, giúp giữ nguyên dược tính của thuốc. Ngày nay, nồi điện sắc thuốc hoặc nồi inox cũng được sử dụng phổ biến, nhưng nồi đất vẫn là lựa chọn tối ưu.
Điều quan trọng là tránh sử dụng nồi nhôm, nồi đồng hoặc nồi gang, bởi những chất liệu này có thể phản ứng với dược liệu khi đun, làm thay đổi dược tính của thuốc và thậm chí gây ra các phản ứng hóa học có hại cho sức khỏe.
2. Chuẩn bị dược liệu trước khi sắc
Trước khi sắc thuốc, dược liệu cần được chuẩn bị cẩn thận. Đầu tiên, cần phải rửa sạch các loại thảo dược để loại bỏ đất cát, bụi bẩn. Một số dược liệu có thể cần ngâm trong nước khoảng 10-15 phút trước khi sắc để giúp làm sạch hơn và giải phóng những hoạt chất bên trong một cách hiệu quả hơn.
Ngoài ra, cũng cần lưu ý rằng có những vị thuốc không nên rửa kỹ hoặc ngâm nước quá lâu vì sẽ làm mất đi một phần dưỡng chất quan trọng. Vì vậy, cần hỏi ý kiến bác sĩ đông y hoặc theo dõi các chỉ dẫn cụ thể khi xử lý từng loại dược liệu.
3. Lượng nước và thời gian sắc thuốc
Lượng nước dùng để sắc thuốc cũng đóng vai trò rất quan trọng. Thông thường, với mỗi thang thuốc, bạn nên đổ nước ngập khoảng 3-4 cm so với mặt dược liệu. Tuy nhiên, lượng nước cũng có thể thay đổi tùy thuộc vào loại thuốc, số lượng thảo dược và yêu cầu của bác sĩ. Đối với những loại thuốc cần sắc lâu, có thể phải thêm nước trong quá trình đun để tránh nước bốc hơi quá nhiều.
Thời gian sắc thuốc cũng là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến dược tính của bài thuốc. Thường thì một thang thuốc cần sắc khoảng 30-45 phút, nhưng có những loại thảo dược cần sắc lâu hơn để chiết xuất hết dược tính. Chẳng hạn, những bài thuốc có rễ hoặc vỏ cây cứng cần sắc lâu hơn, có khi kéo dài từ 1-2 giờ. Trong khi đó, những thảo dược mềm, lá cây hoặc hoa có thể chỉ cần sắc trong thời gian ngắn.
Ngoài ra, việc sắc thuốc nên thực hiện trên lửa nhỏ để thuốc chín từ từ, tránh tình trạng thuốc bị cháy hoặc sôi quá mạnh gây bay hơi mất dược chất.
4. Quy trình sắc thuốc chuẩn
Theo Giảng viên Y học cổ truyền – Trường Đại học Lương Thế Vinh Lê Xuân Hùng cho biết, một thang thuốc y học cổ truyền thường được sắc làm hai hoặc ba lần để chiết xuất hoàn toàn dược tính. Dưới đây là quy trình sắc thuốc chuẩn mà bạn có thể tham khảo:
Lần sắc đầu tiên: Sau khi cho dược liệu vào nồi, đổ nước vào và đun với lửa to cho đến khi nước sôi. Khi nước đã sôi, hạ lửa nhỏ và tiếp tục đun trong khoảng 30-45 phút. Khi nước cạn xuống còn khoảng 1/3 lượng ban đầu, bạn có thể tắt bếp và lọc nước thuốc ra.
Lần sắc thứ hai: Tiếp tục đổ thêm nước vào nồi và sắc lần thứ hai như lần đầu, nhưng thời gian đun có thể ngắn hơn, khoảng 20-30 phút.
Lần sắc thứ ba (nếu cần): Có những bài thuốc yêu cầu sắc đến lần thứ ba để chiết xuất hết dược tính. Bạn có thể thực hiện tương tự lần hai, đun thêm khoảng 15-20 phút rồi lọc lấy nước.
Sau khi đã sắc đủ số lần, bạn trộn nước thuốc của cả hai (hoặc ba) lần lại với nhau. Nước thuốc sẽ được chia thành nhiều phần, uống theo chỉ dẫn của bác sĩ.
5. Uống thuốc đúng cách
Để thuốc đạt hiệu quả tối đa, việc uống thuốc đúng cách cũng rất quan trọng. Thuốc nên được uống ấm, không nên để nguội vì sẽ giảm hiệu quả chữa bệnh. Nên uống thuốc khi bụng đói, thường là trước bữa ăn khoảng 30 phút hoặc sau khi ăn 1-2 giờ, tùy thuộc vào hướng dẫn cụ thể của bác sĩ.
Đối với trẻ em hoặc người già yếu, nếu cảm thấy vị thuốc quá đắng, có thể thêm một ít đường hoặc mật ong để dễ uống hơn, nhưng không nên thêm quá nhiều để tránh ảnh hưởng đến tác dụng của thuốc.
6. Lưu ý khi sắc thuốc
Cuối cùng, cần lưu ý một số điểm quan trọng khi sắc thuốc:
Không sử dụng nước lạnh để sắc thuốc ngay từ đầu mà nên dùng nước ấm.
Tránh sắc thuốc quá kỹ hoặc để nước thuốc cạn quá mức.
Luôn giữ cho thuốc không bị cháy đáy nồi, điều này có thể làm mất đi công dụng của thuốc và gây mùi khét.
