Trong kho tàng Y học cổ truyền, Sinh mạch tán được xem là một phương thuốc quý, được sử dụng từ hàng trăm năm trước để phục hồi nguyên khí, dưỡng âm và cầm mồ hôi.
Bài thuốc xuất phát từ quan niệm “âm dương cùng gốc, khí huyết tương sinh” – khi cơ thể bị suy tổn cả khí và tân dịch thì cần đồng thời bổ khí, dưỡng âm và liễm hãn, giúp mạch hồi sinh và tinh thần phục hồi.
Theo các Bác sĩ Đông y, đây là bài thuốc “ít vị nhưng công năng lớn”, được ứng dụng rộng rãi cho người sau ốm nặng, suy nhược, ra mồ hôi nhiều, ho lâu phế hư, hoặc có dấu hiệu kiệt sức, mạch yếu, thở ngắn. Sinh mạch tán không chỉ giúp hồi phục thể trạng mà còn củng cố chức năng tim – phổi – khí huyết, tạo nền tảng cho cơ thể tái cân bằng.
Thành phần và đặc điểm dược tính
Nhân sâm (4–12g): Là “chủ dược” trong bài, có tác dụng đại bổ nguyên khí, kiện tỳ ích phế, an thần sinh tân. Nhân sâm được xem như “đầu tàu” kéo toàn bộ chức năng tạng phủ trở lại trạng thái bình thường, phục hồi dương khí và sức sống.
Mạch môn (16g): Dưỡng âm, thanh phế, sinh tân dịch. Khi âm hư gây khô miệng, mất nước, ho khan, Mạch môn giúp bổ sung tân dịch, bảo vệ niêm mạc và điều hòa nội nhiệt.
Ngũ vị tử (4–12g): Có vị chua, tính ấm, quy vào phế và thận. Ngũ vị tử thu liễm phế khí, chỉ hãn, liễm âm, đồng thời giúp cố biểu, an thần, giảm mệt mỏi. Đây là vị thuốc “khoá cửa tân dịch”, giúp giữ lại năng lượng cho cơ thể.
Sự kết hợp của ba vị thuốc – Nhân sâm, Mạch môn và Ngũ vị tử – tạo nên tam giác sinh lực, một sự phối hợp kinh điển trong Đông y: “Dương được sinh, âm được dưỡng, khí được giữ”.
Công dụng và chỉ định
Sinh mạch tán có công năng ích khí, dưỡng âm, liễm hãn, sinh mạch. Bài thuốc được chỉ định trong các trường hợp:
Nguyên khí hao thương, mồ hôi ra nhiều, mạch vi tế, thở gấp, miệng khát.
Sau bệnh nặng, sốt cao, mất dịch cơ thể, hoặc lao lực kéo dài dẫn đến khí âm đều suy.
Hồi hộp, tim đập nhanh, cảm giác hụt hơi, mệt mỏi, đặc biệt ở người lớn tuổi, người sau phẫu thuật, hoặc bệnh nhân tim phổi mạn tính.
Theo Bác sĩ Y học cổ truyền, khi cơ thể xuất hiện tình trạng “ra mồ hôi nhiều mà vẫn mệt, khát, yếu mạch”, nghĩa là tinh – khí – tân dịch đang hao tổn nghiêm trọng. Sinh mạch tán chính là “phương thuốc hồi sinh mạch” trong những trường hợp như vậy.
Giải bài thuốc và phân tích cơ chế tác dụng
Theo quan điểm Y học cổ truyền, Sinh mạch tán hoạt động dựa trên nguyên lý: “Bổ khí để sinh dương, dưỡng âm để sinh tân, liễm hãn để cố biểu”.
Nhân sâm giúp phục hồi khí, làm nền cho các tạng hoạt động.
Mạch môn bổ âm, sinh tân dịch để cân bằng phần dương đang suy kiệt.
Ngũ vị tử giữ khí và tân dịch không bị thoát ra ngoài qua mồ hôi, giúp tàng tinh – cố khí – an thần.
Ba vị thuốc tuy đơn giản nhưng phối hợp lại tạo hiệu quả “khí sinh – âm phục – hãn chỉ – mạch hồi”, vừa giúp hồi phục cấp tính cho người bệnh sắp thoát khí, vừa có thể duy trì lâu dài để nuôi dưỡng chính khí.
Các Bác sĩ Đông y đánh giá Sinh mạch tán là “bài thuốc cứu âm trong dương thoát”, khác với Sâm phụ thang hay Tứ nghịch thang – vốn thiên về cứu dương. Sinh mạch tán phù hợp hơn trong những trường hợp hư thoát do mất tân dịch, do nhiệt hoặc mệt mỏi kéo dài, giúp phục hồi tự nhiên, bền vững, không gây quá nhiệt hoặc kích thích mạnh.
Tiến sĩ Nguyễn Xuân Xã – Giảng viên Y học cổ truyền Trường Đại học Lương Thế Vinh, chia sẻ: “Sinh mạch tán là minh chứng rõ ràng cho triết lý điều hòa âm dương của Y học cổ truyền. Ba vị thuốc nhỏ nhưng phối hợp chặt chẽ, không chỉ cứu vãn nguyên khí đang thoát mà còn phục hồi nền tảng sức khỏe toàn diện. Khi được chỉ định và theo dõi bởi Bác sĩ Y học cổ truyền, bài thuốc này mang lại hiệu quả an toàn, bền vững, đặc biệt cho bệnh nhân mãn tính hoặc suy nhược kéo dài”.
Ông cũng nhấn mạnh, trong xu hướng y học hiện đại kết hợp Đông – Tây y, các bài thuốc như Sinh mạch tán vẫn có giá trị thực tiễn cao, giúp tăng cường thể lực, ổn định tim mạch và hô hấp, đồng thời giảm tác dụng phụ của thuốc tây trong quá trình phục hồi.
Lưu ý khi sử dụng
Người bệnh nên tham khảo ý kiến Bác sĩ Đông y hoặc Bác sĩ Y học cổ truyền trước khi dùng.
Không dùng cho người dương hư hàn chứng (sợ lạnh, tay chân lạnh, mạch trầm trì).
Cần theo dõi liều lượng kỹ, không nên lạm dụng vì có thể gây mất cân bằng âm dương.
Nên kết hợp với chế độ nghỉ ngơi, dinh dưỡng, luyện khí công hoặc thiền dưỡng sinh để đạt hiệu quả tối ưu.
Sinh mạch tán là bài thuốc cổ phương tiêu biểu, phản ánh tinh hoa của Y học cổ truyền phương Đông. Sự phối hợp hài hòa giữa bổ khí – dưỡng âm – liễm hãn giúp khôi phục sinh lực, điều hòa hơi thở và củng cố sức khỏe tim phổi. Dưới sự hướng dẫn của Bác sĩ Y học cổ truyền, bài thuốc không chỉ mang giá trị trị liệu mà còn là phương pháp dưỡng sinh, phù hợp cho người bệnh cần phục hồi sau ốm, mệt mỏi hoặc suy nhược lâu ngày.
Cây Bí Kỳ Nam là vị thuốc quý hiếm được lưu truyền trong y học cổ truyền với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Từ xa xưa, người Việt đã biết sử dụng loại dược liệu này để bồi bổ cơ thể, hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý phức tạp.
Đau mắt đỏ, hay còn gọi là viêm kết mạc, là một tình trạng viêm nhiễm mắt phổ biến gây ra nhiều khó chịu. Trong khi y học hiện đại tập trung vào việc tiêu diệt tác nhân gây bệnh, Đông y lại mang đến một phương pháp điều trị an toàn, hiệu quả dựa trên nguyên lý thanh nhiệt, giải độc, và điều hòa cơ thể.
Cây Quyển bá là một vị thuốc quen thuộc trong Đông y, thường mọc ở vùng núi cao, ẩm ướt. Loài cây này được biết đến với khả năng điều trị các bệnh về gan, phụ khoa, cầm máu và hỗ trợ chống ung thư.
Trong kho tàng Y học cổ truyền, Sinh mạch tán được xem là một phương thuốc quý, được sử dụng từ hàng trăm năm trước để phục hồi nguyên khí, dưỡng âm và cầm mồ hôi.
