Bán biên liên: Vị thuốc đông y giúp hỗ trợ lợi tiểu hiệu quả

Trong Đông y, dược liệu Bán biên liên được mô tả có vị cay, tính bình và có tác dụng thanh nhiệt giải độc.Hôm nay hãy cùng Trường Cao đẳng y dược Pasteur tìm hiểu về chủ đề này nhé!

Thông tin về Bán biên liên

Bán biên liên là cây thân thảo nhỏ, sống theo chu kỳ hàng năm. Thân mọc đứng hoặc thưa, thường mọc đôi khi lan rộng. Lá xếp xen kẽ, thường không có cuống rõ, có hình dạng bầu dục hoặc trứng, gốc tròn, mép răng cưa, cuống lá rất ngắn.

Bán biên liên thân thảo, thường mọc kết hợp với các loại cỏ thấp

Hoa nở đơn lẻ ở kẽ lá, có cuống mảnh dài, có thể là màu tím, lam hoặc trắng. Quả là loại nang hình trứng, chứa nhiều hạt có ba cạnh, mặt bóng.

Cây phân bố phổ biến chủ yếu ở khu vực châu Á, từ Nhật Bản và Trung Quốc sang Sri Lanka và về phía Nam từ Lào, Việt Nam đến Malaysia và Philippines. Tại Việt Nam, Bán biên liên phân bố rộng rãi ở hầu hết các tỉnh miền núi và trung du, từ Lạng Sơn và Cao Bằng đến các tỉnh miền Trung.

Bán biên liên là loại cây thích ẩm và ánh sáng, thường mọc kết hợp với các loại cỏ thấp ở ruộng hoang, ven rừng hoặc gần nguồn nước. Nó phát triển và sinh sản nhanh chóng vào mùa xuân và hè, sau khi quả chín, cây thường rụng lá và tàn úa vào mùa thu, Bán biên liên chủ yếu mọc lại từ hạt.

Bộ phận sử dụng

Tất cả phần cây được thu hái vào mùa xuân và hè, sau đó được rửa sạch và sử dụng tươi hoặc phơi khô.

Thành phần hóa học

Trong thành phần hóa học của Bán biên liên, các nghiên cứu đã phát hiện được một số thành phần như lobelin, lobelanin, lobelinin và isolobelanin, cùng với saponin, acid amin và flavonoid.

Hoa bán biên liên

Công dụng đối với sức khỏe

Tác dụng theo y học hiện đại:

• Tác dụng lợi tiểu:

Cao lỏng Bán biên liên đã được thử nghiệm trên chó gây mê, với liều tiêm tĩnh mạch là 0,1g/kg và dạng alcaloid với liều 6,6mg/kg đều cho thấy tác dụng lợi tiểu.

Ở người bình thường, bột từ thảo dược này uống đường với liều 10 – 20g cũng thể hiện tác dụng lợi tiểu, đồng thời lượng clorua được bài tiết qua nước tiểu cũng tăng. Tuy nhiên, khi sử dụng trong thời gian dài, tác dụng lợi tiểu có thể giảm dần.

Thời điểm thu hái Bán biên liên cũng ảnh hưởng đến tác dụng lợi tiểu, với thu hái sau khi hoa nở thường có tác dụng mạnh mẽ hơn so với các thời điểm khác. Đun sôi Bán biên liên không ảnh hưởng đến tác dụng lợi tiểu, nhưng nếu sấy khô ở nhiệt độ 150°C trong 24 giờ, tác dụng này sẽ mất hoàn toàn.

Bán biên liên giúp thanh nhiệt, lợi tiểu

• Tác dụng đối với hệ thần kinh:

Hoạt chất lobelin có tác dụng tương tự như nicotin đối với hệ thần kinh nhưng mức độ kích thích thấp hơn. Hoạt chất này có ảnh hưởng đến các hạch thần kinh, các khớp thần kinh cơ, phần tủy thượng thận, trung khu nôn mửa và các bộ phận cảm nhận hóa học ở động mạch chủ và động mạch cổ. Tác dụng ban đầu là kích thích, sau đó là ức chế.

• Tác dụng kích thích hô hấp:

Nước sắc và alcaloid từ Bán biên liên đã được thử nghiệm trên chó gây mê tiêm tĩnh mạch, với liều 90 mg/kg có tác dụng kích thích hô hấp rõ rệt. Tác dụng này phụ thuộc vào liều lượng, và khi dùng liều lớn hơn, hô hấp có thể bị tê liệt và gây tử vong.

Cơ chế của tác dụng kích thích hô hấp là do kích thích bộ phận cảm nhận hóa học ở động mạch cổ và phản xạ lại làm hưng phấn trung khu hô hấp. Lobelin chính là hoạt chất chính có công dụng giúp kích thích hô hấp. Đối với hô hấp bị ức chế do morphine, Bán biên liên có tác dụng đối kháng tốt, nhưng đối với ức chế do urbethan và chloral hydrate, tác dụng đối kháng của nó lại kém.

• Tác dụng đối với hệ tim mạch:

Dạng cao lỏng của Bán biên liên đã được thử nghiệm trên chuột trắng gây mê tiêm tĩnh mạch, và đã cho thấy tác dụng hạ huyết áp kéo dài. Tuy nhiên, nếu thuốc được đưa trực tiếp vào hoành tá tràng, cần một liều lượng lớn gấp 10 – 20 lần liều tiêm tĩnh mạch mới có tác dụng hạ huyết áp. Kết quả này cho thấy thành phần hạ huyết áp khó hấp thu được qua đường tiêu hóa. Alcaloid của loại cây này có tác dụng lợi tiểu nhưng không ảnh hưởng đến huyết áp.

Cơ chế hạ huyết áp được nhận định do tác dụng ức chế ở trung khu vận mạch và phong bế ở những hạch thần kinh. Đối với tim cô lập của thỏ và ếch, alcaloid có tác dụng kích thích, tăng cường sức co bóp cơ tim. Khi sử dụng với nồng độ cao ban đầu, tác dụng kích thích sẽ xuất hiện tạm thời, ngay sau đó là ức chế và gây block dẫn truyền, cuối cùng chính là tim ngừng đập.

• Tác dụng lợi mật:

Thử nghiệm trên chó tiêm tĩnh mạch dạng chiết bằng cồn từ Bán biên liên, với liều 1g dược liệu/kg đã cho thấy lưu lượng mật tăng gấp đôi so với trước khi sử dụng thuốc. Tác dụng này đạt mức tối đa sau khoảng 50 phút, nhưng nồng độ của các thành phần muối mật và bilirubin đều giảm.

• Tác dụng gây nôn:

Lobelin đã được thử nghiệm trên động vật thí nghiệm là chó và mèo tiêm tĩnh mạch, kết quả thu được có tác dụng gây nôn. Atropin và chlorpromazine không ngăn cản được phản ứng gây nôn của lobelin.

• Các tác dụng khác:

Nước sắc Bán biên liên khi uống có tác dụng tẩy nhẹ. Lobelin thử nghiệm trên ruột thỏ thí nghiệm nuôi cô lập, với liều thử thấp có tác dụng tăng cường trương lực và nhu động ruột, trong khi liều cao có thể gây liệt ruột. Lobelin khi sử dụng bằng đường uống còn có tác dụng gây chán ăn. Khi dùng ở nồng độ 15mcg/ml, lobelin có tác dụng ức chế tế bào ung thư u báng chuột nhắt trắng - hấp thu oxy. Tiến hành thử nghiệm trên ống kính, nước sắc của cây có tác dụng ức chế một số nấm thông thường gây bệnh ngoài da.

Tác dụng theo y học cổ truyền:

Bán biên liên có vị cay, tính bình, tác dụng thanh nhiệt giải độc và lợi thủy tiêu thũng.

Trong y học cổ truyền, thảo dược này được sử dụng chữa thủy thũng, cổ trướng, hoàng đản, viêm họng, mụn nhọt, u báng, và cắn của rắn hoặc bò cạp.

Liều sử dụng mỗi ngày là 15 – 30g, có thể sắc nước uống hoặc giã nát và ép lấy nước uống. Cũng có thể sử dụng ngoài bằng cách giã nát và đắp trực tiếp hoặc ép lấy nước bôi. Thường kết hợp với các vị thuốc khác để điều trị các bệnh.