Cây thạch đen trong Y học cổ truyền: Vị thuốc thanh nhiệt, giải độc

1. Giới thiệu về cây thạch đen

Cây thạch đen, còn gọi là sương sáo, tiên nhân thảo, lương phấn thảo, có tên khoa học là Mesona chinensis thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae). Loài cây này có nguồn gốc từ khu vực phía Nam Trung Quốc và hiện được trồng phổ biến tại Việt Nam, nhất là ở các tỉnh miền núi phía Bắc.

Trong đời sống hằng ngày, người dân thường dùng lá và thân cây thạch đen để nấu thành món thạch mát lạnh – một món ăn quen thuộc giúp giải nhiệt mùa hè. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, theo Y học cổ truyền, thạch đen còn là một vị thuốc quý, có nhiều công dụng hỗ trợ điều trị bệnh hiệu quả.

2. Công dụng của cây thạch đen trong Y học cổ truyền

Theo quan điểm của Y học cổ truyền, thạch đen có vị ngọt nhạt, tính mát, quy vào kinh vị và bàng quang, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu và tiêu viêm.

Dược liệu này thường được sử dụng để chủ trị các chứng cảm mạo, viêm khớp cấp, viêm thận, đái tháo đường và huyết áp cao. Đặc biệt, người bị nóng trong, nổi mụn, tiểu tiện khó hay cơ thể tích nhiệt cũng có thể dùng thạch đen để hỗ trợ thanh lọc cơ thể.

Trong khi đó, theo nghiên cứu của y học hiện đại, thạch đen có khả năng hạ cholesterol máu, chống oxy hóa, giảm nguy cơ xơ vữa động mạch và hỗ trợ kiểm soát lượng đường huyết. Đây là lý do cây thạch đen ngày càng được nhiều người quan tâm, không chỉ như một món ăn mà còn là thảo dược hỗ trợ bảo vệ sức khỏe tự nhiên.

3. Cách dùng cây thạch đen hiệu quả

Cây thạch đen có thể được sử dụng dưới nhiều dạng khác nhau, tùy vào mục đích. Dưới đây là một số cách dùng phổ biến trong dân gian và Y học cổ truyền, được PGS.TS Tạ Thị Tĩnh – giảng viên Trường Đại học Lương Thế Vinh chia sẻ như sau:

Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường

Nguyên liệu:

• Thạch đen khô 30g
• Biển súc (rau đắng) 30g
• Rung rúc 45g

Cách làm:

Rửa sạch tất cả các vị thuốc, cho vào ấm cùng 1 lít nước, đun nhỏ lửa cho đến khi còn khoảng 500ml. Uống hết trong ngày, chia 2 lần sáng – chiều. Kiên trì dùng hàng ngày giúp hỗ trợ ổn định đường huyết và thanh lọc cơ thể.

Nấu thạch đen thanh nhiệt giải độc

Nguyên liệu: Lá và thân cây sương sáo (thạch đen) đã phơi khô.

Cách làm:

Rửa sạch, đun với nước khoảng 1–2 tiếng cho nhừ, sau đó lọc qua túi vải, thêm chút bột gạo hoặc bột năng rồi khuấy đều đến khi sánh. Đổ ra khuôn, để nguội cho đông lại. Món thạch này có thể dùng riêng hoặc kết hợp với nước đường, cốt dừa, chè… giúp giải nhiệt, mát gan, làm đẹp da và hỗ trợ tiêu hóa.

4. Một số lưu ý khi dùng cây thạch đen

Mặc dù có nhiều công dụng quý, song người dùng cần ghi nhớ một số lưu ý để đảm bảo an toàn và hiệu quả:

Không nên dùng quá nhiều thạch đen, đặc biệt với trẻ nhỏ, vì có thể gây đầy bụng và giảm hấp thu dinh dưỡng.

Phân biệt rõ cây thạch đen với cây sương sâm, bởi hai loại này có hình dáng khá giống nhau nhưng dược tính khác biệt.

Nên chọn mua thạch đen sạch, có nguồn gốc rõ ràng, tránh các sản phẩm chế biến sẵn không đảm bảo vệ sinh, có thể gây hại cho sức khỏe.

Theo các chuyên gia Y học cổ truyền, thạch đen là vị thuốc an toàn, lành tính, nhưng vẫn nên dùng đúng liều lượng. Người bệnh mãn tính hoặc đang dùng thuốc Tây nên tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi kết hợp để tránh tương tác bất lợi.