Không chỉ là nguyên liệu quen thuộc trong các món ăn dân gian như chè, xôi hay nước đỗ rang, hạt đỗ đen còn được xem là một vị thuốc quý trong kho tàng y học cổ truyền. Nhờ tính mát, khả năng giải độc, lợi tiểu và bồi bổ cơ thể, đỗ đen được sử dụng rộng rãi để phòng và hỗ trợ điều trị nhiều loại bệnh khác nhau.
Đỗ đen (còn gọi là đậu đen, ô đậu, hắc đại đậu) là hạt của cây đậu đen, thuộc họ Đậu (Fabaceae). Ở Việt Nam, đỗ đen có hai loại phổ biến là đỗ đen xanh lòng và đỗ đen trắng lòng. Trong đó, đỗ đen xanh lòng được đánh giá cao hơn về giá trị dược liệu cũng như dinh dưỡng.
Trong hạt đỗ đen chứa nhiều protid, glucid, lipid, vitamin A, B1, B2, E, cùng các khoáng chất như sắt, kẽm, canxi, photpho, đặc biệt là chất chống oxy hóa anthocyanin có trong vỏ hạt đen.
Theo y học cổ truyền, đỗ đen có vị ngọt, tính hơi ôn, vào 2 kinh Thận và Can. Nhờ những đặc tính này, đỗ đen có công dụng thanh nhiệt, giải độc, bổ thận, lợi tiểu, bổ huyết và trừ phong nhiệt hiệu quả.
Đỗ đen không độc, có thể dùng lâu dài mà không gây hại cho cơ thể. Vì thế, từ xưa ông cha ta đã sử dụng đỗ đen không chỉ trong các bài thuốc chữa bệnh mà còn trong chế độ ăn dưỡng sinh, phòng bệnh.
Công dụng chữa bệnh nổi bật của hạt đỗ đen được TS Lê Xuân Hùng – giảng viên khoa Y học cổ truyền Trường Đại học Lương Thế Vinh chia sẻ như sau:
a. Thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu
Một trong những công dụng nổi bật của đỗ đen là khả năng thanh nhiệt, giải độc. Khi cơ thể bị nóng trong, nổi mẩn ngứa, mụn nhọt hay tiểu tiện khó khăn, sử dụng nước đỗ đen rang uống thay nước hàng ngày sẽ giúp mát gan, lợi tiểu, làm dịu tình trạng viêm nhiễm.
Bài thuốc tham khảo: – Đỗ đen xanh lòng 100g, rang thơm rồi sắc với 1 lít nước, uống thay nước lọc trong ngày. – Có thể kết hợp đỗ đen với rau má, diệp hạ châu để tăng tác dụng giải độc gan.
b. Hỗ trợ điều trị bệnh thận và tăng cường chức năng thận
Đỗ đen quy vào kinh Thận, nên được sử dụng để hỗ trợ các vấn đề về thận như tiểu đêm nhiều, thận yếu, đau lưng mỏi gối. Trong các bài thuốc bổ thận, đỗ đen thường được nấu chung với các vị thuốc như thục địa, kỷ tử, đương quy.
Bài thuốc tham khảo: – Đỗ đen 50g, thục địa 20g, kỷ tử 10g, đương quy 15g. Sắc uống mỗi ngày 1 thang để bồi bổ thận khí, cải thiện sinh lý nam nữ.
c. Hỗ trợ tiêu hóa, chống táo bón
Nhờ chứa nhiều chất xơ và dưỡng chất có lợi cho hệ tiêu hóa, đỗ đen có tác dụng điều hòa nhu động ruột, giảm tình trạng táo bón, nhất là ở người cao tuổi hoặc phụ nữ sau sinh.
Cách dùng đơn giản: – Ăn chè đỗ đen ít đường hoặc uống nước đỗ đen rang mỗi ngày.
d. Giúp bổ huyết, làm đẹp da
Y học cổ truyền cho rằng, đỗ đen có thể “dưỡng huyết” – nghĩa là giúp nuôi dưỡng máu, làm da dẻ hồng hào. Với phụ nữ sau sinh, người mới ốm dậy hay thiếu máu nhẹ, đỗ đen là nguyên liệu lý tưởng để hồi phục sức khỏe.
Gợi ý món ăn bổ dưỡng: – Cháo đỗ đen nấu cùng gạo nếp, táo đỏ, và một ít đương quy, kỷ tử – vừa bổ huyết, vừa bồi bổ khí huyết.
e. Hỗ trợ giảm mỡ máu và kiểm soát đường huyết
Các nghiên cứu hiện đại đã chứng minh đỗ đen có chứa hoạt chất anthocyanin – chất chống oxy hóa mạnh giúp làm giảm cholesterol xấu và ổn định đường huyết. Nhờ đó, đỗ đen được nhiều người sử dụng để phòng bệnh tim mạch và tiểu đường.
Cách dùng đơn giản: – Đỗ đen rang chín, hãm nước nóng như trà, uống hằng ngày thay nước lọc.
Hạt đỗ đen không chỉ là thực phẩm bổ dưỡng mà còn là vị thuốc dân gian quý giá trong y học cổ truyền. Từ việc thanh nhiệt, giải độc, bổ thận, đến hỗ trợ tiêu hóa, điều hòa huyết áp – đỗ đen xứng đáng là “người bạn sức khỏe” cho mọi nhà. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả chữa bệnh tối ưu, người dùng cần hiểu đúng cách sử dụng và phối hợp đỗ đen một cách hợp lý trong chế độ ăn uống và các bài thuốc y học cổ truyền.
