Mạch môn đông thang – Bài thuốc tư dưỡng phế vị, sinh tân nhuận táo hiệu quả

Bài thuốc có nguồn gốc từ “Kim Quỹ yếu lược” – một trước tác y học cổ của Trương Trọng Cảnh, phản ánh rõ triết lý điều trị “dưỡng âm sinh tân, phế vị tương liên”.

Theo các Bác sĩ Đông y, Mạch môn đông thang đặc biệt phù hợp với những người lao lực, phế vị khô nóng, thường xuyên ho khan, khát nước, rát họng, hoặc nôn nghịch do âm dịch hao tổn. Đây là bài thuốc cổ nhưng vẫn được nhiều thầy thuốc Y học cổ truyền hiện đại sử dụng vì công năng điều hòa nhẹ nhàng, hiệu quả sâu bền.

Thành phần và công năng các vị thuốc

• Mạch môn đông (20g): Là chủ dược của bài, có công năng dưỡng âm, sinh tân, nhuận táo, thanh phế vị. Mạch môn giúp phục hồi tân dịch bị hao tổn, làm dịu họng khô, giảm ho khan và điều hòa hỏa khí.

• Nhân sâm (12g): Đại bổ nguyên khí, ích tỳ vị, giúp nâng cao sức đề kháng và hỗ trợ hấp thu. Nhân sâm trong bài này giúp phục hồi khí, làm nền cho việc sinh tân dưỡng âm hiệu quả hơn.

• Cam thảo (4g): Bổ trung, hòa vị, điều hòa các vị thuốc khác, đồng thời giảm ho, thanh nhiệt, giải độc. Có thể thay bằng Sa sâm hoặc Hài nhi sâm tùy thể bệnh.

• Bán hạ (36g): Giáng nghịch khí, hóa đàm, trừ nôn. Khi phối hợp với Mạch môn và Nhân sâm, Bán hạ không còn khô táo mà giúp khai thông khí cơ, điều hòa phế vị.

• Gạo sống (20g) và Đại táo (5 quả): Dưỡng tỳ vị, sinh tân dịch, giúp ổn định tiêu hóa và làm nền cho các vị thuốc khác hấp thu hiệu quả.

Công dụng – Chỉ định – Ứng dụng lâm sàng

Công dụng chính: Tư dưỡng phế vị, sinh tân nhuận táo, giáng nghịch hạ khí, điều hòa âm dương khí phế.

Chỉ định:

• Phế vị âm thương, ho khan, rát họng, miệng khát.

• Nôn mửa, hỏa khí thượng nghịch, ăn uống giảm sút.

• Người sau ốm, sau sốt cao, mất tân dịch, lưỡi khô, mạch hư sác.

• Hỗ trợ điều trị viêm họng hạt mạn tính, viêm phế quản, ho khan lâu ngày, viêm dạ dày thể âm hư.

Theo các Bác sĩ Y học cổ truyền, bài thuốc này đặc biệt hiệu quả với người thể âm hư có hỏa, tức là những người nóng trong, miệng khô, ít đờm, ho kéo dài hoặc dạ dày nóng rát, ăn kém, nôn khan.

Phân tích cơ chế tác dụng

Mạch môn đông thang hoạt động dựa trên nguyên lý “phế vị tương sinh – khí tân đồng dưỡng”:

• Mạch môn đông dưỡng âm, sinh tân để “dưỡng phế vị âm dịch” – tức là phục hồi phần nước trong cơ thể bị hao tổn do hỏa nhiệt.

• Nhân sâm và Cam thảo bổ khí kiện tỳ, giúp khí vận hành, tân dịch được sinh ra và đưa lên nuôi phế.

• Bán hạ giáng nghịch, giúp khí không bốc ngược lên gây nôn, ho hoặc tức ngực.

• Gạo sống và Đại táo dưỡng tỳ vị, làm dịu dạ dày, giảm mệt mỏi.

Sự phối hợp này vừa bổ âm dưỡng khí, vừa hóa đàm, giáng nghịch, đạt đến hiệu quả “âm dương điều hòa, phế vị tương thông”. Nhờ đó, người bệnh cảm thấy bớt khô miệng, giảm ho, cổ họng dịu mát, ăn ngủ tốt hơn, đồng thời sức khỏe tổng thể được cải thiện dần.

Tiến sĩ Nguyễn Xuân Xã – Giảng viên Y học cổ truyền Trường Đại học Lương Thế Vinh, cho biết: “Mạch môn đông thang là bài thuốc tiêu biểu thể hiện rõ triết lý ‘tư âm dưỡng phế vị’. Không chỉ điều trị các chứng ho khan, viêm họng, mà còn cải thiện nền tảng âm dịch của cơ thể. Đây là một trong những bài thuốc cổ được Bác sĩ Đông y và Bác sĩ Y học cổ truyền hiện đại ứng dụng nhiều trong phục hồi sức khỏe phổi và dạ dày sau bệnh, đặc biệt trong giai đoạn giao mùa”.

Ông cũng nhận định thêm rằng, trong thời đại hiện nay – khi nhiều người bị ho khan mạn tính, trào ngược, khô miệng do làm việc môi trường điều hòa – việc sử dụng bài thuốc này dưới sự hướng dẫn chuyên môn có thể hỗ trợ phục hồi chức năng phế vị, ổn định tân dịch và năng lượng cơ thể.

Lưu ý khi sử dụng

• Người bệnh nên được Bác sĩ Đông y thăm khám để xác định thể bệnh âm hư hỏa vượng trước khi dùng.

• Tránh dùng cho người đàm thấp, tỳ vị hư hàn (dễ tiêu chảy, lạnh bụng).

• Nên kết hợp với chế độ dinh dưỡng thanh đạm, hạn chế đồ cay nóng, rượu bia, thuốc lá.

• Dùng thuốc trong 5–7 ngày nếu không cải thiện nên tái khám để điều chỉnh toa.

Mạch môn đông thang là phương thuốc cổ phương quý giá, mang đậm triết lý điều hòa âm dương của Y học cổ truyền. Với sự phối hợp khéo léo giữa dưỡng âm, ích khí, giáng nghịch, bài thuốc giúp khôi phục phế vị âm dịch, giảm ho, nhuận táo, làm dịu họng và phục hồi thể lực sau bệnh. Dưới sự hướng dẫn của Bác sĩ Y học cổ truyền, Mạch môn đông thang không chỉ là bài thuốc trị liệu mà còn là phương pháp dưỡng sinh an toàn, hiệu quả lâu dài.