Đây là một dạng dược liệu quý hiếm, có giá trị cao. Theo truyền thống dân gian, Ngưu hoàng được tin rằng có khả năng làm giảm nhiệt, kích thích sự thông thoáng, giảm cảm giác đau, và điều trị các vấn đề như sốt cao gây co giật, tình trạng hôn mê, ung nhọt độc hại, và chứng trúng phong bất tỉnh
Hãy cùng Giảng viên từ Trường Cao đẳng Y dược Pasteur, khám phá thêm về thuốc này trong bài viết dưới đây.
Dược liệu ngưu hoàng là Sỏi,sạn ở bên trong ống mật/ gan của loài trâu,bò
1.Mô tả đặc điểm Dược liệu Ngưu hoàng:
Tên gọi khác: Can hoàng, Tây hoàng, Ô kim hoàng, Đản hoàng, Quản hoàng, Sạn mật bò…
Tên khoa học: Calculus Bovis (Bezoar) – Bovidae. thuộc Họ Trâu bò
Vị thuốc Ngưu hoàng, tự nhiên là sỏi trong túi mật của trâu bò, thường xuất hiện ở những con trâu, bò già, bị bệnh, gầy yếu, và thường nhận biết khi chúng đi với đầu quay nghiêng. Do chúng mang theo bệnh Buhalus bubalis L. hoặc bệnh Bos taurus var. domesticus.
Kích cỡ của vị thuốc Ngưu hoàng trong túi mật phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe của từng con bò, có thể lớn bằng quả trứng gà hoặc nhỏ như hạt sạn. Thông thường, ngưu hoàng được sử dụng trong làm thuốc với màu vàng, xốp nhẹ, đắng, và thơm, trong khi sỏi màu đen sẫm, nứt nẻ, không thơm thường không được sử dụng trong thuốc.
2.Phân bố, thu hoạch, chế biến
- Ngưu hoàng được thu hoạch chủ yếu từ các quốc gia nuôi bò và trâu, đặc biệt tập trung ở Trung Quốc, Ấn Độ và Việt Nam. Tuy nhiên, sự hiếm có của sỏi mật tự nhiên ở nhiều con trâu/bò đã khiến cho nguồn cung ngưu hoàng chủ yếu phải đến từ quá trình tổng hợp nhân tạo.
- Quy trình thu hoạch Ngưu hoàng bắt đầu khi mổ trâu, bò, nơi người ta tìm kiếm hạt sỏi trong túi mật. Sau đó, họ rạch túi mật, lọc mật qua vải mịn, rửa sạch và thấm ẩm bằng giấy ăn.
Sản phẩm được bảo quản trong lọ màu nâu, được thêm chất hút ẩm và đặt ở nơi cao ráo, thoáng mát. Trong quá trình phơi, cần tránh ánh nắng trực tiếp và gió. Để bảo quản, sản phẩm được đóng gói kín và thêm gạo rang hoặc vôi cục để hút ẩm.
Ngoài Ngưu hoàng tự nhiên, ngày nay còn có Ngưu hoàng tổng hợp.
- Ngưu (Can )hoàng nhân tạo được chế tạo từ mật bò hoặc mật heo.
- Can hoàng thiên nhiên nhân tạo thường bao gồm cấy Hoàng hạch và trực khuẩn E. Coli vào túi mật của các con bò sống.
Hình ảnh các viên sỏi mật lấy từ loài trâu bò
3. Bộ phận dùng:
Sỏi mật của con trâu hoặc con bò
4. Sự tình cờ phát hiện ra vị thuốc quý từ Sỏi mật của vị loài Trâu bò
Ngưu hoàng, vị thuốc quý từ sỏi mật của loài trâu bò, đã được sử dụng trong y học cổ truyền từ lâu. Trong Bản Kinh, một tác phẩm cổ nhất của y học cổ truyền Trung Hoa, mô tả về Ngưu hoàng chủ trị "nhiệt thịnh kinh hoảng" (tương đương với triệu chứng sốt cao, mê sảng, và bất tỉnh nhân sự như bệnh đột quỵ). Thần y Biển Thước (401 - 310 tr.CN, Trung Quốc) được cho là người đầu tiên sử dụng Ngưu hoàng trong điều trị đột quỵ.
Theo một câu chuyện, người con trai của ông hàng xóm đã nhầm lẫn viên Ngưu hoàng với Thanh mông thạch (vị thuốc chữa đau răng thời đó) khi đưa cho Biển Thước làm thuốc cấp cứu cho cha mình. Ông không có thời gian kiểm tra lại, nhanh chóng tán nhỏ làm thuốc và cho người bệnh dùng. và người bệnh hồi phục nhanh chóng, khám phá ra một vị thuốc quý. Biển Thước kết luận rằng "Ngưu hoàng có tính hàn mạnh, có thể thấu tới tim gan, lọc tim, thông mạch, điều hòa gan và chữa liệt."
Các bác sĩ Đông y xác nhận Ngưu hoàng mang tính Hàn mạnh, thích hợp cho trường hợp hôn mê do Nhiệt. Tuy nhiên, đối với những người hôn mê từ các nguyên nhân khác, việc sử dụng Ngưu hoàng có thể làm tăng độ nghiêm trọng của bệnh, đặc biệt là đối với trường hợp trúng phong hàn, cảm lạnh.
5.Thành phần hóa học
Ngưu hoàng chứa nhiều thành phần hóa học bao gồm axit cholic, cholesterol, ergoterol, axit béo, este phosphoric, bilirubin, vitamin D, cùng với các khoáng chất như muối canxi, sắt, đồng, và nhiều thành phần khác như carotenoid, các axit amin như alanine, glycine, taurine, arpactic acid, leucine, và methionine.
6.Tác dụng dược lý:
* Theo y học cổ truyền
Trong Đông y, Ngưu hoàng được miêu tả có vị đắng, tính bình, hơi có độc, quy kinh tâm và can. Có tác dụng thanh tâm giải độc, chữa hồi hộp và long đờm.
Công dụng: Chống co giật, tiêu đờm, giải độc, trừ phong nội sinh, thông khiếu, định kinh và thanh nhiệt.
Chủ trị: Sốt cao gây mất ý thức, co giật, nhọt độc, loét họng, đau họng, phát cuồng, trúng phong, tai biến mạch máu não, viêm não, cổ họng sưng đau, ung thư, đinh nhọt.
Cách dùng – liều lượng:
- Dược liệu thường được sử dụng ở dạng tán hoặc viên hoàn.
- Có thể bôi lên vùng da bị bệnh.
- Liều dùng trung bình từ 0.2 – 0.5g/ ngày.
Lưu ý: Ngưu hoàng có thể làm trụy thai với liều dùng 3 – 0.6 g, do đó không nên sử dụng ngưu hoàng cho phụ nữ mang thai. ở bất kỳ giai đoạn nào
* Theo y học hiện đại
1.Tác dụng an thần, chống co giật và hạ sốt.
Ngưu hoàng có tác dụng an thần, chống co giật và hạ sốt bằng cách đối kháng với chất dẫn truyền trung khu thần kinh. Nó tăng cường tác dụng của hoạt chất barbiturate và chloral hydrate, trong khi không gây tác dụng giảm đau hay dễ vào giấc ngủ.
2.Tác dụng trên bệnh nhân gan nhiễm mỡ
Nghiên cứu chỉ ra rằng Can hoàng có khả năng tăng cường tác dụng chống oxy hóa, cải thiện rối loạn chuyển hóa và giảm quá trình chết của tế bào gan.
3.Thuốc có tác dụng lợi mật
Thuốc có Làm giãn cơ vòng của ống mật và thúc đẩy nó tăng tiết mật.
Thuốc có tác dụng chống co thắt cơ trơn là do thành phần acid mật trong sỏi.
4.Tác dụng làm giảm ho suyễn
Thuốc cải thiện vi tuần hoàn phổi và nó còn giảm hàm lượng chất nền ngoại bào.
Acid cholic có tác dụng hưng phấn hệ hô hấp và giảm ho suyễn.
5.Tác dụng kháng viêm của Ngưu hoàng
Thiết lập thông qua các hoạt động chống oxy hóa và kháng viêm.
6.Tác dụng đối với máu
Các nhà nghiên cứu khoa học đã có báo cáo chứng minh tác dụng:
- Làm tăng hồng huyết cầu và huyết sắc tố.
- Vitamin D, bilirubin, và ergoterol đóng vai trò chính.
- Axit cholic có thể làm giảm sức căng bề mặt, nhưng cần cẩn trọng tránh tiếp xúc trực tiếp với hồng cầu để tránh phá huyết.
7.Tác dụng đối với tim mạch
- Axit cholic tương tự như dương địa hoàng Digitalis.
- Lượng lớn Ngưu hoàng có thể ức chế cơ, dẫn đến hạ huyết áp và tăng hô hấp, cần cẩn trọng khi sử dụng.
Ngưu hoàng là viên sỏi có trong túi mật của trâu hoặc bò
7.Một số bài thuốc kinh nghiệm:
1.Chữa trị các bệnh viêm phổi và đường hô hấp
Có thể dùng độc vị Can hoàng và các bài thuốc có Can hoàng.
Ví dụ: Can hoàng 0.3g, Chi tử, Uất kim và Hoàng cầm mỗi vị 10g, Hoàng liên 5g, Chu sa 3g.
Bào chế thành hoàn và sử dụng có kết quả trị viêm đường hô hấp, cúm, viêm phế quản, viêm phổi với tỷ lệ 75.2% với 146 ca,
2.Hỗ trợ chữa trị sốt cao hôn mê co giật
Ngưu hoàng thanh tâm hoàn: Can hoàng 0.3g, Chi tử 10g, Uất kim 10g, Hoàng liên 5g, Hoàng cầm 10g, Chu sa 3g.
5.Chữa trị nóng trong người, họng nứu sưng đau, miệng lưỡi mụn nhọt
Ngưu hoàng 5g, Hùng hoàng và Cam thảo mỗi vị 50g, Thạch cao và Đại hoàng mỗi vị 200g, Hoàng cầm 150g, Cát cánh 100g, Băng phiến 25g.
Chế viên hoàn, mỗi ngày 4 – 6 viên.
6.Trị đau đầu, hoa mắt, miệng lưỡi có nhọt đại tiện táo kết
Ngưu hoàng, cúc hoa, chi tử, hoàng liên, hoàng cầm mỗi vị bằng nhau, đem tán bột.
Chế thêm mật ong để làm hoàn, uống vừa đủ 6g mỗi ngày.
8.Những Lưu ý khi sử dụng:
Ngưu hoàng mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe nhưng khi sử dụng cũng cần chú ý đến liều lượng phù hợp để tránh tác dụng phụ và một số lưu ý khác:.
- Tránh sử dụng Ngưu hoàng cho phụ nữ mang thai, do có thể gây trụy thai với liều lượng 3 – 0.6g.
- Sử dụng Ngưu hoàng với liều lớn có thể gây sụt cân và xuất hiện một số tác dụng phụ không mong muốn
- Chú ý đến nguồn gốc và chất lượng:
+ Ngưu hoàng có giá thành đắt đỏ, điều này tạo điều kiện cho sự xuất hiện nhiều sản phẩm giả mạo trên thị trường.
+ Nên lựa chọn địa chỉ mua ngưu hoàng từ các cơ sở uy tín để đảm bảo chất lượng và tránh mua phải hàng giả.
+ Trước khi mua, hãy kiểm tra thông tin về nguồn gốc, chất lượng, và ngày sản xuất của ngưu hoàng để đảm bảo an toàn khi sử dụng.
Trong nhiều thế kỷ qua, Ngưu hoàng đã được công nhận trong y học cổ truyền vì có nhiều tác dụng dược lý như: an thần, hạ sốt, kháng viêm và chống tăng huyết áp. Nó đã cho kết quả thành công trong điều trị nhiều bệnh gan nặng như ung thư gan, viêm gan B và bệnh gan nhiễm mỡ. Tuy Ngưu hoàng mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe nhưng cũng cần chú ý đến việc sử dụng với liều lượng phù hợp để tránh tác dụng phụ.Vì vậy trước khi áp dụng bất kỳ bài thuốc nào từ Ngưu hoàng, người dùng nên tham vấn ý kiến của bác sĩ chuyên khoa y học cổ truyền để nhận được tư vấn cụ thể và đảm bảo an toàn sử dụng. Việc tự nhiên nạp một lượng đều đặn ngưu hoàng vào cơ thể là không cần thiết và có thể gây nguy hiểm, vì vậy, hãy luôn tuân thủ hướng dẫn của chuyên gia y tế./.
Bạch thược từ lâu đã được xem là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền. Với vẻ đẹp tự nhiên và những công dụng vượt trội, loài cây này không chỉ là một loài hoa cảnh mà còn là một dược liệu quý hiếm, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe con người.
Đỗ đen không chỉ là thực phẩm quen thuộc trong bữa ăn mà còn là vị thuốc quý trong Đông y. Với công dụng lợi tiểu, thanh nhiệt và giải độc, đỗ đen giúp hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý liên quan đến thận và tiết niệu.
Trong hệ thống phương thang cổ phương, Phổ tế tiêu độc ẩm được xem là một trong những bài thuốc kinh điển có tác dụng thanh nhiệt giải độc, sơ tán phong nhiệt.
Trong kho tàng y học cổ truyền, Hoàng kỳ được biết đến như một vị thuốc quý với công dụng hữu ích. Từ khả năng tăng cường năng lượng, mỏi đến tác dụng bảo vệ tim mạch và tăng cường miễn dịch, Hoàng kỳ đã chứng minh được giá trị vượt thời gian của mình.
