Ngưu tất: Vị thuốc bồi bổ can thận, khỏe mạnh gân cốt

Tổng quan về cây ngưu tất

Tên gọi "Ngưu tất" xuất phát từ đặc điểm nhận dạng độc đáo của cây. Ngưu nghĩa là trâu, tất nghĩa là đầu gối. Các đốt thân cây phình to một cách rõ rệt, trông giống như đầu gối của con trâu. Đây là loại cây thân mảnh, cao từ 1-2 mét, lá hình trứng mọc đối xứng.

Bộ phận được sử dụng làm thuốc chính là rễ. Việc thu hái thường diễn ra vào mùa đông, khi thân và lá cây đã khô héo. Rễ sau khi đào lên sẽ được rửa sạch và trải qua nhiều phương pháp chế biến khác nhau tùy thuộc vào mục đích điều trị:

- Thái phiến, cắt đoạn: Dùng trong các bài thuốc sắc thông thường.

- Sao cám, chích rượu, chích muối: Các phương pháp nhằm tăng cường hoặc thay đổi công năng. Đặc biệt, chế với rượu giúp tăng tác dụng bổ Can Thận, làm khỏe gân cốt.

- Sao đen (sao thán): Dùng để thay đổi tác dụng, thường liên quan đến cầm máu.

Thành phần hóa học và công năng theo Đông y

Rễ Ngưu tất là một kho tàng các hợp chất quý giá, bao gồm saponin, polysaccharid, ecdysteron, sterol, flavonoid và alkaloid. Trong đó, các hợp chất như quercetin, baicalein và berberine đã được chứng minh có vai trò quan trọng trong việc điều trị các bệnh lý thoái hóa.

Theo quan niệm của y học cổ truyền, Ngưu tất có vị chua, đắng, tính bình và quy vào hai kinh Can và Thận. Tác dụng của vị thuốc này thay đổi rõ rệt tùy theo cách chế biến:

- Dùng sống: Có công dụng thông huyết mạch, phá huyết ứ, giải nhiệt, tiêu sưng. Thường được dùng để chữa chấn thương, đau bụng, bí tiểu, và các vấn đề phụ nữ sau sinh như bế kinh, sót nhau.

- Chế với rượu: Công dụng chính là bổ Can Thận, làm khỏe gân cốt. Đây là dạng thường được sử dụng nhất để điều trị các chứng đau lưng, mỏi gối, nhức xương và tê bại do Can Thận hư.

Ứng dụng hiện đại: Bảo vệ xương khớp và thần kinh

Y học hiện đại đã xác nhận và mở rộng nhiều công dụng của Ngưu tất:

- Chống loãng xương và thoái hóa khớp: Ngưu tất có khả năng ức chế tế bào hủy xương và kích hoạt các yếu tố hình thành xương, giúp ngăn ngừa và cải thiện tình trạng thoái hóa. Saponin trong rễ Ngưu tất còn đóng vai trò quan trọng trong việc chống viêm, giảm đau khớp hiệu quả.

- Bảo vệ và tái tạo thần kinh: Các chiết xuất từ Ngưu tất giúp thúc đẩy quá trình tái tạo thần kinh ngoại vi và bảo vệ tế bào thần kinh khỏi tổn thương.

- Chống khối u và hỗ trợ tuần hoàn: Polysaccharide trong Ngưu tất có khả năng ức chế sự di căn của tế bào ung thư. Ngoài ra, vị thuốc này còn được biết đến với công dụng hạ cholesterol máu và hạ huyết áp, cùng với tác dụng lợi tiểu và kích thích vận động tử cung (khi dùng liều cao).

Liều dùng và lưu ý quan trọng

Liều dùng thông thường của Ngưu tất là 3-9g mỗi ngày dưới dạng thuốc sắc.

Tuy nhiên, dù là một vị thuốc quý, các chuyên gia từ Trường Đại học Lương Thế Vinh lưu ý ngưu tất cũng có những chống chỉ định nghiêm ngặt. Các chuyên gia lưu ý rằng người khí hư và phụ nữ có thai tuyệt đối không được sử dụng Ngưu tất, đặc biệt là phụ nữ mang thai do khả năng kích thích tử cung co bóp của vị thuốc này.

Với những công dụng vượt trội trong việc bồi bổ Can Thận, kiện gân cốt và bảo vệ hệ thần kinh, Ngưu tất xứng đáng là một vị thuốc không thể thiếu trong tủ thuốc Đông y của mỗi gia đình.