Tắc kè đá – Vị thuốc Đông y giúp hoạt huyết, giảm đau hiệu quả

1. Đặc điểm và phân bố của cây tắc kè đá

Tắc kè đá là cây thân thảo, sống bám trên thân cây gỗ hoặc vách đá, có rễ mầm được phủ lớp vảy màu vàng bóng. Cây thường có hai dạng lá đặc trưng: loại lá to dài từ 25–45cm, màu xanh, chia thùy hình lông chim; và loại lá nhỏ ôm thân gọi là lá hứng mùn, có hình trái xoan, khô và màu nâu, mặt dưới chứa nhiều bào tử đen rải rác.

Loài cây này sinh trưởng mạnh ở nơi có độ ẩm cao, thường mọc dọc các khe suối, núi đá hoặc bìa rừng. Ở Việt Nam, tắc kè đá phân bố chủ yếu tại các tỉnh miền núi phía Bắc như Lạng Sơn, Cao Bằng, và các tỉnh Bắc Trung Bộ như Quảng Trị. Một số khu vực miền Trung như Đà Lạt cũng ghi nhận sự xuất hiện của loài cây này.

Mùa thu hoạch tắc kè đá kéo dài quanh năm, nhưng thời điểm tốt nhất thường từ tháng 4 đến tháng 9. Sau khi thu hoạch, người ta chủ yếu sử dụng thân và rễ cây, đem cạo bỏ lớp lông, thái lát mỏng, phơi khô và bảo quản nơi khô thoáng để dùng dần trong các bài thuốc Đông y.

2. Công dụng của cây tắc kè đá trong Đông y

Theo các nghiên cứu dược lý hiện đại, tắc kè đá có khả năng giảm đau, an thần, hạ lipid máu, đồng thời tăng khả năng hấp thu canxi và phốt pho, hỗ trợ quá trình liền xương sau gãy. Những đặc tính này khiến tắc kè đá được ứng dụng ngày càng phổ biến trong các sản phẩm và bài thuốc hỗ trợ điều trị xương khớp.

Còn theo Đông y, tắc kè đá có vị hơi đắng, tính ấm, quy vào hai kinh Can và Thận. Vị thuốc này có tác dụng tán ứ, hoạt huyết, mạnh gân cốt, giúp điều hòa khí huyết, giảm đau, chữa các chứng ứ huyết do chấn thương hoặc suy nhược thần kinh.

Đông y xem việc “thông thì bất thống” – nghĩa là khí huyết lưu thông thì không đau, vì vậy các bài thuốc từ tắc kè đá thường hướng đến việc hoạt huyết, thông kinh lạc để hỗ trợ điều trị đau mỏi, bong gân và các bệnh về xương khớp.

3. Các bài thuốc Đông y từ cây tắc kè đá

PGS.TS Tạ Thị Tĩnh – giảng viên khoa Y học cổ truyền Trường Đại học Lương Thế Vinh giới thiệu một số bài thuốc Đông y từ cây tắc kè đá được lưu truyền trong dân gian, giúp cải thiện tình trạng đau nhức, ứ huyết, hoặc đau răng:

Bài thuốc trị đau nhức mỏi xương khớp do thận hư

Thành phần: Tỳ giải, tắc kè đá, đỗ trọng, cẩu tích, hoài sơn, thỏ ty tử, rễ gối hạc, rễ cỏ xước, dây đau hương.

Cách dùng: Đem tất cả các vị thuốc trên sắc với 550ml nước cho đến khi còn 200ml. Chia làm hai lần uống trong ngày, sử dụng liên tục trong 10 ngày. Sau 3–5 liệu trình, người bệnh sẽ cảm nhận được sự cải thiện rõ rệt trong các khớp xương và giảm mỏi gối, đau lưng.

Bài thuốc giảm đau răng, chảy máu chân răng do thận hư

Thành phần: 16g tắc kè đá khô.

Cách dùng: Giã nhỏ, sao vàng cho cháy đen rồi tán mịn thành bột. Dùng bột này sát nhẹ lên vùng nướu hoặc chân răng bị đau, mỗi ngày 2–3 lần. Bài thuốc giúp tiêu viêm, giảm đau, và cải thiện tình trạng chảy máu chân răng.

Bài thuốc trị đau nhức do té ngã, chấn thương

Thành phần: Lá sen tươi, trắc bá diệp tươi, sinh địa, và tắc kè đá.

Cách dùng: Sắc chung với 500ml nước đến khi còn 200ml, chia làm 2 lần uống trong ngày (mỗi lần 100ml). Duy trì trong 5 ngày để giảm sưng, đau nhức và bầm tím.

Các bài thuốc trên đều dựa theo kinh nghiệm dân gian và nguyên lý hoạt huyết – tiêu ứ trong Đông y. Tuy nhiên, người bệnh không nên tự ý sử dụng mà cần tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa để được hướng dẫn cụ thể về liều lượng và phối hợp vị thuốc phù hợp thể trạng.

Ngày nay, khi xu hướng trở về với dược liệu thiên nhiên đang phát triển mạnh, cây tắc kè đá được nhiều nhà nghiên cứu Đông y quan tâm và ứng dụng trong điều chế các sản phẩm hỗ trợ xương khớp, bổ thận, và phục hồi sau chấn thương. Với những công dụng đa dạng, loài cây nhỏ bé này xứng đáng là một trong những vị thuốc quý của Đông y Việt Nam.