Tỏi là một loại gia vị không thể thiếu trong bất kỳ căn bếp nào của các gia đình Việt. Không chỉ là một phần của ẩm thực hàng ngày, tỏi còn được sử dụng từ thời xa xưa trong y học dân gian với đa dạng các tác dụng.
Tỏi được biết đến với khả năng kích thích tiêu hóa, kháng viêm, chống vi khuẩn, chống oxi hóa và cũng được xem là một phương pháp hỗ trợ chống lại bệnh ung thư.
Đặc điểm cây Tỏi
Tỏi, còn được biết đến với các tên gọi khác như Đại toán, Hom kía, Co sluốn (Thái), Sluôn (Tày), có tên khoa học là Allium sativum L., thuộc họ Hành (Alliaceae).
Tỏi là một loại cây thân thảo sống hàng năm, có chiều cao dao động từ 30 đến 40 cm. Thân cây ngắn, hình tháp, bao gồm nhiều hành con được gọi là ánh tỏi, kích thước lớn nhỏ không đều, xếp chồng lên nhau quanh trục lõi. Vỏ bên ngoài của thân cây mỏng, có màu trắng hoặc hơi hồng. Lá mảng và hẹp, dài và mỏng. Lá có phần rộng và dài, có rãnh dọc, đầu nhọn, có các gân chạy song song, và hai mặt mịn.
Tỏi thuộc cây thân hành
Cụm hoa của tỏi mọc ở đỉnh cây thành một đầu tròn, được bao bọc bởi các lá mo có đầu nhọn dài. Hoa có màu trắng hoặc hồng, với cuống dài dạng sợi. Hoa bao gồm 6 cánh hoa hình mũi mác, xếp thành hai hàng, có hình dạng thuôn dài. Nhị có 6, với những sợi nhị dài, đính vào các mảnh bao hoa; bầu hạt hình cầu. Quả của tỏi là nang, và mùa hoa quả là từ tháng 8 đến 11.
Phần được sử dụng của tỏi, thường được gọi là củ tỏi, thực ra là phần của thân cây chứa các lá dự trữ, bao gồm khoảng 8 đến 20 hành con. Xung quanh củ tỏi có 2 đến 5 lớp lá vẩy mỏng trắng, được tạo ra từ các lá trước, gắn vào một đế hình cầu phẳng - là phần thân thực sự của tỏi. Các hành con có hình dạng trứng, có 3 hoặc 4 mặt, đầu nhọn, và đế cụt.
Mỗi hành con được bao bọc bởi các lớp lá vẩy trắng và một lớp biểu bì màu trắng hồng, dễ tách khỏi phần rắn bên trong. Các hành con được xếp thành các lớp quanh một sợi dài, có đường kính từ 1 mm đến 3 mm, mọc từ trung tâm của đế. Phần rắn bên trong của các hành con chứa nhiều nước, có mùi thơm, vị hăng và bền.
Thu hái – Chế biến
Thu hoạch tỏi thường diễn ra vào cuối mùa đông đến đầu mùa xuân, khi phần lá của cây đã bắt đầu héo tàn. Việc thu hoạch bao gồm đào lấy phần củ tỏi, rửa sạch đất, cắt bỏ rễ, sau đó bó thành từng bó treo lên để phơi khô để lưu trữ. Ngoài ra, tỏi cũng có thể được sử dụng ngay khi còn tươi.
Tỏi là loại gia vị quen thuộc
Trong quá trình chế biến, người ta có thể bào chế tỏi theo nhiều cách khác nhau tùy thuộc vào mục đích sử dụng. Phần lớn tỏi được chế biến đơn giản bằng cách bóc sạch vỏ, giã nát hoặc ngâm trong các dung dịch khác nhau, phổ biến nhất là rượu, giấm, hoặc mật ong. Gần đây, phổ biến việc ủ tỏi thành tỏi đen nhằm tăng hiệu quả và hoạt chất có trong tỏi.
Thành phần hóa học
Củ tỏi được xác định chứa hàng trăm chất phytochemical, trong đó 82% là các hoạt chất chứa lưu huỳnh.
Một số hợp chất organosulfur, bao gồm N-acetylcysteine (NAC), S-allyl-cysteine (SAC), và S-ally-mercapto cysteine (SAMC), được tìm thấy trong tỏi và có nguồn gốc từ alliin. Đặc biệt, SAC có khả năng chống oxy hóa, giảm viêm, điều chỉnh quá trình oxy hóa khử, tăng cường năng lượng, và chống nhiễm trùng. Trong khi đó, SAMC có hoạt tính chống ung thư bằng cách ngăn chặn sự phát triển của các tế bào ung thư.
Allicin (allyl thiosulfinate) cũng là một chất chống oxy hóa được tìm thấy trong tỏi.
Công dụng
Tác dụng của tỏi theo Y học dân gian
Tỏi và các hợp chất có liên quan được biết đến với một số hoạt tính sinh học, bao gồm khả năng chống ung thư, chống oxy hóa, ổn định đường huyết, bảo vệ động mạch và chống xơ vữa, kháng khuẩn, kháng nấm và giảm huyết áp.
Tỏi từ lâu đã được sử dụng trong Y học cổ truyền để điều trị nhiều tình trạng, bao gồm khó tiêu, nhiễm trùng đường hô hấp và đường tiết niệu, cũng như các vấn đề về tim mạch. Nó được cho là có tác dụng tiêu thực, hạ sốt, an thần, tăng cường sinh lý nam, và kích thích tiểu tiện.
Tác dụng chống lại các bệnh truyền nhiễm của tỏi
Tỏi được biết đến với khả năng chống lại một loạt các loại vi khuẩn. Hoạt tính kháng khuẩn của tỏi chủ yếu được cho là do allicin, với tác động đã được ghi nhận đối với nhiều loại vi khuẩn Gram dương và Gram âm, bao gồm cả những loại kháng kháng sinh như Shigella, Escherichia coli, Staphylococcus aureus, và nhiều loại khác.
Các chiết xuất từ tỏi đã được báo cáo có khả năng ức chế sự phát triển của một số vi khuẩn gây bệnh với các mức độ khác nhau của độ nhạy cảm.
Ngoài ra, tỏi cũng đã được ghi nhận là có thể ngăn chặn sự phát triển của các chủng vi khuẩn gây tiêu chảy và gây bệnh trong đường ruột, một trong những nguyên nhân chính gây bệnh tiêu chảy ở con người và động vật. Tỏi cũng được báo cáo có thể ngăn chặn sự phát triển của độc tố do nhiễm vi khuẩn sản xuất.
Allicin, một chất được tìm thấy trong tỏi, cũng đã được chứng minh là có hiệu quả đối với một số vi khuẩn kháng methicillin. Allicin được cho là làm hủy hoạt động của enzym thiol, ảnh hưởng đến chuyển hóa cần thiết của protein cysteine. Điều này dẫn đến việc tiêu diệt tế bào vi khuẩn bằng cách tác động lên nhóm thiol trong tế bào.
Tác dụng kháng virus của chiết xuất tỏi đã được kiểm chứng chống lại một số loại virus, bao gồm virus cúm B, rhinovirus loại 2, cytomegalovirus, và nhiều loại virus khác. Allicin và các phân tử khác được tìm thấy trong tỏi được cho là có tác dụng chống lại quá trình sao chép của các loại virus, giúp ngăn chặn sự lây lan của chúng trong cơ thể.
Tỏi là loại kháng sinh tự nhiên
Tác dụng kháng nấm và kháng ký sinh trùng của tỏi
Chiết xuất từ tỏi đã được biết đến với khả năng ảnh hưởng đến cấu trúc tế bào của nấm, gây ra các thay đổi không thể đảo ngược và cuối cùng dẫn đến việc tổn thương và chết tế bào. Allicin và các hợp chất khác trong tỏi đã được báo cáo có khả năng chống lại nấm Candida albicans, Ascosphaera apisin, và A. niger bằng cách xâm nhập vào màng tế bào và gây ra tổn thương.
Ngoài ra, chiết xuất từ tỏi cũng đã được chứng minh có tác dụng chống lại nhiều loại ký sinh trùng, bao gồm Entamoeba histolytica, Plasmodium falciparum, và Giardia lamblia.
Hoạt động chống oxy hóa và kháng viêm của tỏi
Tỏi có tác dụng mạnh mẽ trong việc chống oxy hóa bên trong cơ thể. Việc ăn tỏi thường xuyên được cho là giúp tăng sản xuất chất chống oxy hóa tự nhiên trong cơ thể hoặc giảm sản xuất các chất oxy hóa như gốc tự do. Các chiết xuất từ tỏi đã được báo cáo có khả năng loại bỏ các gốc tự do bên trong tế bào và bảo vệ chúng khỏi tổn thương.
Ngoài ra, tỏi cũng có hoạt động kháng viêm, giúp giảm viêm và tổn thương gan do nhiễm trùng.
Tỏi và khả năng chống ung thư
Chiết xuất từ tỏi đã được chứng minh là có hiệu quả trong việc ngăn chặn và điều trị ung thư. Tỏi được cho là ức chế sự phát triển và lây lan của tế bào ung thư, kích thích quá trình tự tử tế bào, và ngăn chặn quá trình hình thành mạch máu mới, một phần quan trọng của sự phát triển của ung thư.
Allicin, một chất có trong tỏi, đã được chứng minh có tác dụng ngăn chặn sự lây lan của ung thư đại trực tràng và tăng cường hệ thống miễn dịch để tiêu diệt tế bào ung thư.
Tỏi và khả năng kiểm soát chuyển hóa
Tỏi được biết đến với khả năng kiểm soát rối loạn lipid máu, giảm mức cholesterol xấu trong huyết thanh và tăng mức cholesterol tốt.
Nó cũng được ghi nhận là có thể giảm mức đường huyết bằng cách tăng cường hoạt động insulin và tăng sự nhạy cảm của tế bào với insulin.
Ngoài ra, tỏi cũng đã được ghi nhận là giảm trọng lượng cơ thể, giảm mỡ thừa và cải thiện cấu trúc lipid huyết tương ở những người mắc bệnh béo phì.
Tỏi cũng được biết đến với tác dụng hạ huyết áp và giảm nguy cơ mắc các vấn đề tim mạch bằng cách ức chế hình thành huyết khối và tăng độ linh hoạt của mạch máu.
Hiện nay, không ít người phải đối mặt với tình trạng đau đầu kéo dài. Thay vì chỉ dựa vào thuốc giảm đau từ Tây y, nhiều người đang tìm đến phương pháp điều trị từ y học cổ truyền – một hướng đi vừa an toàn, vừa mang lại hiệu quả bền vững, đặc biệt với chứng đau đầu kinh niên.
Cây chành rành, còn được gọi là cây chằn rằn, mang tên khoa học Dodonaea viscosa (L.) Jacq., thuộc họ Bồ hòn (Sapindaceae). Đây là loại cây gỗ nhỏ hoặc cây bụi phổ biến ở nhiều vùng miền nước ta.
Trong góc vườn nhà người Việt có những nguyên liệu tưởng như chỉ dùng để nấu ăn lại chính là “kho tàng” hỗ trợ sức khỏe từ thiên nhiên, trong đó không thể không kể đến hoa và ngọn của cây bí đỏ – một loại rau quen thuộc mà hữu dụng bậc nhất trong y học cổ truyền.
Ngành thú y có vai trò quan trọng trong việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe của các loài động vật, đang gia tăng nhu cầu nhân lực mạnh, được xếp hạng cao trong danh sách các ngành nghề dễ tìm việc thu nhập tốt trong tương lai.
