Bác sĩ y học cổ truyền mách bạn bài thuốc chữa bệnh họ từ dược liệu Bán hạ

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tạ Thị Tĩnh – giảng viên khoa Y học cổ truyền, Trường Đại học Lương Thế Vinh cho biết, Bán hạ có tác dụng chữa ho và chống nôn, được dùng theo kinh nghiệm dân gian chữa phụ nữ có thai bị nôn mửa hoặc chữa nôn trong trường hợp viêm dạ dày mãn tính. Ngoài tác dụng trên thì bán hạ còn là vị thuốc chữa ho, chữa nhức đầu, đau dạ dày mãn tính. Theo nghiên cứu Đông y, bán hạ có vị cay, ôn, có độc; có tác dụng táo thấp (làm khô ẩm thấp), hóa đờm, giáng nghịch (làm hạ hơi đưa lên) hết nôn. Dùng trong những trường hợp nôn mửa, đờm thấp, hen suyễn, đầu nhức, đầu váng, không ngủ; dùng ngoài có tác dụng tiêu thũng, tuy nhiên phụ nữ có thai dùng phải cẩn thận, vị bán hạ phản với ô đầu, thảo ô.

Trong một số đơn thuốc có vị bán hạ ghi trong dược điển Trung Quốc 1953: bột bán hạ 80g, bột gừng sống 50g, nước 3.000ml đun sôi và sắc cho đến khi cạn còn 1.000ml; lọc qua bông và dùng nước cất pha thêm cho đủ 1.000ml. Theo dược điển Trung Quốc, mỗi lần dùng 100 – 300ml, trung bình mỗi ngày dùng 200 – 600ml tương ứng với 8 – 24g hoặc 16 – 18g bán hạ. Chữa ho và nôn mửa khi có thai.

Nếu dùng bán hạ để chữa hen suyễn, nặng mặt, nằm không được, muốn nôn ọe, bụng dưới nôn nao có thể dùng bài thuốc: bán hạ chế 40g, sinh khương 20g, nước 600ml, sắc còn 200ml, chia nhiều lần uống trong ngày. Liều dùng bán hạ ở đây so với đơn tiểu bán hạ có cao hơn, nên uống từ từ.

Bán hạ là một vị thuốc y học cổ truyền nổi tiếng nên việc điều chế để giữ nguyên được tính dược liệu rất quan trọng. Có rât nhiều cách chế biến bán hạ tùy theo mục đích để giảm bớt độ độc (tẩm cam thảo) hay tăng tác dụng chữa ho (tẩm gừng hay bồ kết). Sau đây là một số cách chế biến thường thấy:

Tẩm cam thảo và bồ kết: Bán hạ rửa sạch ngâm nước trong 2 – 3 ngày, mỗi ngày thay nước một lần cho đến khi nước trong hẳn. Cứ 1kg bán hạ thêm 0,100kg cam thảo, 0,1000kg bồ kết và nước cho đủ ngập rồi đun cho đến khi cạn nước, vớt ra phơi hay sấy khô.

Tẩm gừng và phèn chua: củ bán hạ cũng rửa sạch và ngâm nước như trên cho tới khi nước trong. Lấy 1kg bán hạ thì thêm 50g phèn chua 300g gừng tươi giã nhỏ thêm nước vào cho ngập. Ngâm trong 24 giờ, lẩy ra rửa sạch. Đồ chín, thái mỏng, lại tẩm nước gừng: cứ 1kg bán hạ thêm 150g gừng tươi giã nát, thêm ít nước vắt lấy nước và cho bán hạ vào ngâm một đêm. Lấy ra sao vàng là dùng được. Phèn chua có tác dụng làm cho hết nhớt.

Ngoài ra, bạn có thể rửa sạch bán hạ, dùng nước nóng ngâm, thay nước luôn cho hết nhớt, thái mỏng, tẩm nước gừng, sấy thật khô để dùng. Có thể tán nhỏ thành bột trộn với nước ép gừng, phơi khô dùng để đạt hiệu quả cao nhất.