Dâu tằm – Cây thuốc Đông y với nhiều công dụng chữa bệnh và làm đẹp

Dâu tằm, còn gọi là cây tang thầm hay mạy môn, có tên khoa học Morus alba L., thuộc họ Dâu (Moraceae). Đây là loại cây thân gỗ nhỏ, cao khoảng 3 mét, cành mềm, lá mọc so le có răng cưa, hoa đơn tính và quả mọng nước. Khi chín, quả chuyển màu từ đỏ hồng sang đen tím, vị ngọt nhẹ pha chút chua, rất được ưa chuộng. Cây dâu tằm được trồng rộng rãi khắp Việt Nam, đặc biệt tại Lâm Đồng, Nghệ An, Hà Nội... Quả thường được thu hoạch vào cuối tháng ba, đầu tháng tư, còn lá có thể hái quanh năm để sử dụng.

Theo Đông y, toàn bộ cây dâu đều có thể sử dụng làm thuốc. Mỗi bộ phận mang một công dụng riêng:

• Vỏ rễ dâu gọi là Tang bạch bì, thường dùng chữa ho, sốt, lợi tiểu.
• Lá dâu hay Tang diệp, được dùng trị cảm, sốt, cao huyết áp.
• Cành non gọi là Tang chi, có tác dụng trừ phong thấp.
• Quả chín hay Tang thầm, giúp bổ huyết, làm mát cơ thể.

Ngoài ra còn có Tang ký sinh (cây tầm gửi mọc trên dâu) và Tang phiêu tiêu (tổ bọ ngựa trên cây dâu), đều là những vị thuốc quý trong Đông y.

Về thành phần hóa học, quả dâu tằm chứa nhiều nước, carbohydrate, protein và chất xơ, đồng thời rất giàu vitamin K1, E, C, sắt, kali cùng các hoạt chất chống oxy hóa mạnh như flavonoid và polyphenol. Lá dâu lại chứa nhiều axit amin, protein, tanin và vitamin C. Trong khi đó, cành dâu chứa các hoạt chất quý như morin, mulberrochromene, maclaurin – đều có tác dụng chống viêm và bảo vệ tế bào.

Theo y học cổ truyền, dâu tằm có vị ngọt, tính mát, quy vào các kinh can, thận, phế. Các bộ phận của cây được dùng để thanh nhiệt, giải độc, bổ huyết, an thần và lợi tiểu. Lá dâu thường dùng chữa cảm mạo, sốt, làm dịu thần kinh; quả chín giúp cải thiện tiêu hóa, dưỡng huyết và làm đẹp da; còn rễ dâu giúp giảm ho, hạ nhiệt, long đờm hiệu quả.

Trong khi đó, các nghiên cứu hiện đại cho thấy dâu tằm mang lại nhiều lợi ích sức khỏe vượt trội. Nhờ chứa hoạt chất resveratrol, loại quả này giúp giảm nguy cơ tim mạch, đột quỵ và tăng cường lưu thông máu. Hàm lượng vitamin C và các chất chống oxy hóa cao trong quả dâu còn giúp tăng sức đề kháng, làm chậm quá trình lão hóa, ngăn ngừa ung thư.

Không chỉ vậy, dâu tằm còn được chứng minh có tác dụng hạ cholesterol, ngăn gan nhiễm mỡ và kiểm soát đường huyết nhờ hợp chất DNJ – ức chế enzyme phân hủy đường trong ruột. Ăn quả dâu hoặc uống nước lá dâu thường xuyên giúp hỗ trợ giảm cân, làm đẹp da, cải thiện thị lực và phòng ngừa loãng xương ở người lớn tuổi.

Theo chia sẻ của bác sĩ- giảng viên Nguyễn Thị Thanh Mai hiện đang công tác tại Trường Đại học Lương Thế Vinh, dâu tằm có thể được dùng theo nhiều cách khác nhau tùy vào mục đích điều trị. Lá và rễ thường phơi khô rồi sắc nước uống, trong khi quả có thể ăn tươi, ngâm đường hoặc ngâm rượu để bồi bổ sức khỏe. Lá tươi còn được dùng nấu canh hoặc hãm như trà, có tác dụng thanh nhiệt, giải cảm.

Tuy nhiên, không nên dùng dâu tằm cho người bị ho do lạnh, tiêu chảy, viêm đường tiết niệu, hay phụ nữ đang cho con bú. Người có cơ địa dị ứng cần thử dùng với liều nhỏ trước. Khi ngâm rượu hoặc chế biến, nên chọn bình thủy tinh hoặc sứ, tránh bình kim loại vì có thể làm giảm hoạt tính của các dưỡng chất trong dâu tằm.

Dâu tằm được sử dụng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh hữu hiệu. Lá dâu nấu canh với cá diếc giúp hạ huyết áp; quả dâu cô đặc thành cao dùng cho người tiểu đường; rễ dâu sao vàng hạ thổ sắc uống trị ho lâu ngày. Ngoài ra, lá dâu giã nát có thể dùng cầm máu cam, và kết hợp cùng cam thảo, bạc hà, cúc hoa để trị mồ hôi trộm ở trẻ nhỏ. Rượu dâu tằm ngâm từ quả khô là bài thuốc giúp tăng sức đề kháng và cải thiện giấc ngủ.

Dâu tằm là một trong những dược liệu dân gian có giá trị cao, vừa dễ tìm, dễ sử dụng, vừa mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Việc kết hợp dâu tằm trong chế độ ăn uống hoặc sử dụng theo hướng dẫn Đông y có thể giúp phòng bệnh, dưỡng nhan và cải thiện sức khỏe toàn thân một cách tự nhiên và bền vững.