Cây một dược trong Đông y: Đặc điểm, công dụng và lưu ý khi sử dụng

Cây một dược, còn có tên gọi khác là mạt dược, thuộc họ Trám. Đây là cây nhỡ cao khoảng 3m, ít cành, trên các cành thường có gai nhọn. Trong Đông y, phần được sử dụng làm dược liệu không phải lá hay thân mà là nhựa chảy ra từ vết nứt của cây.

Khi mới tiết ra, nhựa có dạng sền sệt, giống như dầu đặc, màu trắng hoặc vàng nhạt. Sau một thời gian tiếp xúc với không khí, nhựa chuyển dần sang màu vàng sẫm, đỏ nhạt rồi đỏ nâu. Đây chính là dược liệu “một dược” quen thuộc trong nhiều bài thuốc cổ truyền.

Theo Đông y, một dược có vị đắng, tính ôn, đi vào các kinh tâm, can và tỳ. Vị thuốc này nổi tiếng với công dụng tán huyết, khứ ứ, tiêu thực, chỉ thống. Nhờ vậy, nó được ứng dụng trong nhiều trường hợp:

- Giảm đau, giảm sưng tấy do chấn thương, bong gân.

- Điều trị đau nhức xương khớp, đau do phong hàn.

- Làm lành vết thương, trị lở loét, mụn nhọt.

- Hỗ trợ bệnh dạ dày, bệnh trĩ và chứng đau bụng kinh ở phụ nữ.

Nhiều nghiên cứu hiện đại cho thấy chiết xuất Myrrh từ cây một dược có khả năng:

- Chống viêm và giảm đau hiệu quả.

- Kháng khuẩn, kháng virus, hỗ trợ điều trị nhiễm trùng.

- Chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào khỏi tác hại của gốc tự do.

- Hạ đường huyết, hỗ trợ người mắc bệnh tiểu đường.

Điểm đặc biệt là trước khi có morphin, chiết xuất Myrrh từ một dược từng được sử dụng phổ biến tại châu Âu như một loại thuốc giảm đau tự nhiên.

Theo TS Nguyễn Xuân Xã hiện đang công tác tại Trường Đại học Lương Thế Vinh cho biết, một dược thường được phối hợp cùng nhiều vị thuốc khác để tăng hiệu quả điều trị:

- Điều trị chấn thương cơ xương khớp: Dùng bột gạo sao vàng 4 phần, mạt dược 0,5 phần, nhũ hương 0,5 phần. Tán nhỏ, trộn rượu, uống để giảm đau và tiêu sưng.

- Giảm đau gân nhức mỏi: Kết hợp mạt dược, nhũ hương, xuyên khung, xuyên tiêu, xích thược, đương quy. Tán bột, trộn với sáp ong làm viên hoàn, uống hằng ngày.

- Trị đau dạ dày và kinh nguyệt không đều: Dùng một dược 5g, ngũ linh chi 6g, diên hồ sách 10g, hương phụ 6g. Tán bột, uống 8 – 10g mỗi lần, ngày 2 – 3 lần với nước nóng.

- Chữa mụn nhọt sưng đau: Dùng nhũ hương 5g, mạt dược 5g, xạ hương 0,1g, hùng hoàng 3g. Tán bột, uống 3 – 6g, ngày 2 lần.

- Làm sạch mủ, mau lành vết thương: Dùng nhũ hương 10g và một dược 10g, tán bột đắp trực tiếp lên vết thương.

Các bài thuốc này đều được ghi chép trong y thư cổ và vẫn còn giá trị tham khảo cho đến ngày nay.

Cây một dược là vị thuốc quý trong Đông y với nhiều công dụng: giảm đau, kháng viêm, chữa bệnh xương khớp, hỗ trợ tiêu hóa và làm lành vết thương. Tuy nhiên, việc sử dụng cần có liều lượng chính xác và sự hướng dẫn của thầy thuốc để đạt hiệu quả an toàn. Đây chính là minh chứng rõ nét cho giá trị bền vững của dược liệu Đông y trong chăm sóc sức khỏe con người.