Công dụng của cây vòi voi trong Đông y và lưu ý khi sử dụng

1. Mô tả dược liệu vòi voi

Cây vòi voi, còn gọi là cẩu vĩ trùng, dền voi, nam độc hoạt…, có tên khoa học Heliotropium indicum L., thuộc họ Vòi voi (Boraginaceae).

Đây là loài thảo mộc mọc hoang, cao khoảng 25 – 40cm, thân cứng và có nhiều lông nhám. Lá cây hình bầu dục, mặt lá nhăn nheo, mép có răng cưa. Hoa nhỏ màu trắng hoặc tím, cụm hoa cong cong giống chiếc vòi voi nên được đặt tên như vậy. Toàn bộ cây đều có thể sử dụng làm thuốc.

Vòi voi thường mọc ở bãi cỏ, vườn hoang, được thu hái quanh năm, phổ biến nhất vào mùa hè – thu. Sau khi thu hái, cây được phơi hoặc sấy khô để dùng dần. Theo Đông y, dược liệu này có vị đắng, hơi cay, mùi hăng, quy kinh Tỳ, Thận và Đại tràng.

Nghiên cứu y học hiện đại cho thấy cây vòi voi chứa alkaloid pyrolizidin – chất có khả năng gây độc cho gan và nguy cơ ung thư nếu dùng lâu dài. Tuy nhiên, các chất indixin và indixin N-oxyd lại có tác dụng ức chế khối u, góp phần khẳng định giá trị y học của loại cây này.

2. Công dụng của cây vòi voi trong Đông y

Theo Đông y, công dụng của cây vòi voi rất đa dạng, bao gồm:

• Thanh nhiệt, giải độc
• Tiêu thũng, chống viêm
• Giảm đau, giảm sưng
• Lợi tiểu, điều hòa khí huyết

Các chứng bệnh thường được điều trị bằng cây vòi voi gồm:

• Phong thấp, sưng đau khớp, nhức mỏi lưng gối
• Viêm xoang, sưng amidan
• Viêm da cơ địa, á sừng, loét họng bạch cầu
• Mụn nhọt, mẩn ngứa ngoài da

Liều dùng trong Đông y thường từ 15 – 30g/ngày, dưới dạng thuốc sắc uống hoặc dùng ngoài da.

3. Một số bài thuốc từ cây vòi voi

3.1. Chữa sưng amidan

Lấy lá vòi voi tươi nghiền nát, chắt lấy dịch, dùng để súc miệng 4 – 6 lần mỗi ngày.

3.2. Trị phong thấp, đau nhức xương khớp

Kết hợp 300g vòi voi khô, 20g rễ nhàu rừng, 150g củ bồ bồ và 100g cỏ mực. Tán thành bột, vo viên nhỏ bằng hạt tiêu. Uống 20 – 30 viên/lần, ngày 2 – 3 lần.

3.3. Hỗ trợ điều trị viêm xoang

Dùng 10 nhánh vòi voi và 5 – 6 nhánh hoa ngũ sắc, giã nhuyễn, chắt lấy nước nhỏ vào mũi xoang viêm.

3.4. Điều trị á sừng

Cách 1: Ngâm vòi voi trong rượu, dùng bông gòn thấm thuốc rồi bôi lên vùng da tổn thương.

Cách 2: Giã nhuyễn vòi voi với ít muối, đắp trực tiếp lên vết thương hằng ngày.

3.5. Chữa viêm da cơ địa

Cách 1: Rửa sạch vòi voi, giã nhuyễn, đắp trực tiếp lên da khoảng 30 phút, sau đó rửa sạch.

Cách 2: Sao vòi voi với giấm đến khi ngả vàng, bọc vào túi vải và chườm lên vùng da viêm. Thực hiện 2 lần/ngày, liên tục trong 3 tuần.

4. Lưu ý khi dùng cây vòi voi

Bác sĩ, giảng viên Nguyễn Xuân Xã hiện đang công tác tại khoa Y học cổ truyền, Trường Đại học Lương Thế Vinh cho biết, dù có nhiều công dụng, nhưng cây vòi voi cũng tiềm ẩn nguy cơ gây hại nếu sử dụng sai cách:

• Chứa alkaloid pyrolizidin – chất gây độc cho gan, có thể làm tổn thương tế bào gan, gây tiêu chảy, đau bụng, thậm chí tăng nguy cơ ung thư.
• Không tự ý dùng mà cần tham khảo ý kiến thầy thuốc Đông y.
• Phụ nữ có thai, cho con bú, trẻ em, người cao tuổi hoặc có bệnh gan không nên sử dụng.
• Không uống trực tiếp nước vòi voi tươi, tránh nguy cơ ngộ độc.
• Khi có dấu hiệu bất thường như đau bụng, tiêu chảy cần ngưng ngay.

Trong Đông y, cây vòi voi là dược liệu quý có tác dụng thanh nhiệt, tiêu viêm, giảm đau, hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý từ xương khớp đến viêm da. Tuy nhiên, vì chứa độc tính tiềm ẩn, người bệnh tuyệt đối không tự ý sử dụng mà nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc chuyên khoa. Sử dụng đúng liều lượng và đúng cách sẽ giúp phát huy công dụng mà vẫn đảm bảo an toàn cho sức khỏe.