Hạt dổi được coi là một trong những loại gia vị đặc biệt của vùng núi Tây Bắc, Việt Nam. Người dân ở khu vực này thường sử dụng hạt dổi để làm thuốc chữa đau bụng và khó tiêu.
Hôm nay hãy cùng Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur tìm hiểu về chủ đề này nhé
Thông tin về Hạt dổi
Từ cây dổi ăn hạt thu lấy hạt, hạt có tên khoa học là Michelia tonkinensis A.Chev, Cây dỗi là một loài cây gỗ thường xanh thuộc họ Ngọc lan (Magnoliaceae). Ngoài ra, cây dổi còn được gọi với nhiều tên khác nhau như giổi xanh, giổi bắc, dổi Tây Nguyên, dổi Hoà Bình,...
Cây dổi là loài cây đặc hữu của Việt Nam, có giá trị kinh tế cao và nhiều tác dụng. Phân bố từ Lào Cai đến các tỉnh Bắc Trung bộ và Tây Nguyên nhưng hiện nay, quần thể cây dổi trong rừng tự nhiên đang bị suy giảm do khai thác quá mức và sự tái sinh tự nhiên kém hiệu quả.
Hạt dổi có màu đỏ tươi
Ở nhiều vùng của Việt Nam, cây dổi ăn hạt được coi là một trong những loài cây gỗ chính để tái tạo rừng và phục hồi môi trường tự nhiên.
Cây dổi có hai loại chính: dổi hạt (Michelia tonkinensis) và dổi xanh (Michelia mediocris). Dổi xanh hạt đắng không ăn được, chỉ được trồng vì gỗ. Thường mọc ở độ cao 700-1500m trên các sườn phía Đông và Đông Nam của núi.
Cây dổi thường ra hoa hai lần trong năm, vào tháng 2-3 và 7-8, sau đó quả chín và hạt được thu hoạch vào tháng 9-10 và 3-4.
Cây dổi có thân thẳng, phân cành tầng cao, đường kính trung bình khoảng 5-7m và cao từ 20-30m. Hoa màu vàng nhạt, thơm mạnh, có 9 cánh chia nhiều lớp. Quả dổi mọc dạng chùm, vỏ xanh bóng, chứa từ 1-4 hạt màu đỏ đậm.
Hạt sau khi thu hái được phơi nắng để nứt vỏ, sau đó tách hạt ra khỏi vỏ. Nếu không sử dụng để làm giống, hạt được phơi khô hoặc hong khô bằng cách gác bếp.
Thành phần hóa học
Vỏ của cây dổi chứa 0,24% alcaloid trong khi thân chứa chủ yếu camphor, đạt đến 23,8%. Tinh dầu từ vỏ và thân cũng chứa camphor (15,7%) và safrol (14,3%). Những thành phần này có khả năng kích thích tiêu hoá, giúp giảm đau bụng và cải thiện vấn đề tiêu hóa.
Hạt dổi là đặc sản của núi rừng Tây bắc
Tinh dầu là thành phần chính tạo nên mùi thơm và giá trị của hạt dổi. Trong thịt quả và hạt, tinh dầu safrol chiếm tỷ lệ lớn (70,2% và 72,9% tương ứng). Hạt già thường có nồng độ tinh dầu cao hơn so với hạt non, cùng với đó, chúng cũng chứa một số loại flavonoid và alkanoid.
Công dụng
Theo TS Tạ Thị Tĩnh – giảng viên Y học cổ truyền Trường Đại học Lương Thế Vinh cho biết Trong vùng Tây Bắc, hạt dổi được coi là một loại vị thuốc quý có khả năng chữa trị các vấn đề về tiêu hóa và xương khớp.
Lợi ích cho hệ tiêu hoá:
Hạt dổi được giã nhỏ và dùng làm gia vị trong các món ăn, giúp kích thích tiêu hoá. Sử dụng hạt dổi trong các món như tiết canh có thể cải thiện hiệu suất tiêu hoá mà không gây ra tình trạng tiêu chảy hoặc ngộ độc.
Ngoài ra, hạt dổi cũng được sử dụng để điều trị các vấn đề như đầy bụng và khó tiêu sau khi ăn no hoặc uống nhiều rượu bia. Theo kinh nghiệm của người Mường - Hoà Bình, chỉ cần nhai và nuốt 1 hạt dổi khi đau bụng sẽ giảm đau. Hạt dổi có vị cay và hơi đắng khi nhai nguyên.
Hạt dổi có vị cay và hơi nhẫn đắng
Lợi ích cho xương khớp:
Hạt dổi khi lấy ngâm trong rượu có thể được sử dụng làm thuốc xoa bóp cho các vấn đề như đau nhức cơ, mỏi mệt tay chân. Các kinh nghiệm dân gian cũng cho thấy rằng hạt dổi có thể hỗ trợ điều trị các vấn đề về xương khớp như thoái hóa khớp và viêm khớp dạng thấp.
Gia vị tuyệt vời cho các món ăn:
Hạt dổi, cùng với hạt mắc khén, được coi là những gia vị độc đáo nhất của miền Tây Bắc. Với thành phần chính là tinh dầu, hạt dổi mang lại mùi thơm và vị hơi cay. Chúng thường được sử dụng để ướp thịt và cá cùng với các loại gia vị khác. Đặc biệt, hạt dổi là thành phần không thể thiếu trong món "Thịt trâu gác bếp" - một món ăn đặc trưng của vùng núi rừng Việt Nam.
Những lưu ý khi dùng
Mua sản phẩm từ nguồn tin cậy: Hạt dổi thường được mệnh danh là “vàng đen” của Tây Bắc với giá cả khá cao, điều này khiến chúng dễ bị làm giả. Người tiêu dùng nên chọn mua sản phẩm từ các cơ sở uy tín, có nguồn gốc rõ ràng để đảm bảo chất lượng.
Sử dụng với mức độ vừa phải: Mặc dù hạt dổi được biết đến là một trong những gia vị khá lành tính, nhưng những người dễ bị tiêu chảy hoặc có cơ địa hàn lạnh nên hạn chế sử dụng hạt dổi quá mức.
Tận dụng lợi ích sức khỏe: Ngoài việc tăng hương vị cho các món ăn đặc sản, hạt dổi cũng mang lại nhiều lợi ích sức khỏe khác, đặc biệt là trong việc điều trị các bệnh liên quan đến đường tiêu hoá và xương khớp.
Phản ứng dị ứng: Một số người có thể phản ứng dị ứng khi tiếp xúc với hạt dổi hoặc các sản phẩm chứa hạt dổi. Nếu bạn có dấu hiệu của phản ứng dị ứng như phát ban, ngứa, hoặc khó thở, hãy ngưng sử dụng và tham khảo ý kiến của bác sĩ ngay lập tức.
Chế biến đúng cách: Khi sử dụng hạt dổi làm gia vị hoặc thuốc, hãy chế biến và sử dụng đúng cách theo hướng dẫn. Việc sử dụng không đúng cách có thể làm mất đi các lợi ích của hạt dổi hoặc gây ra tác dụng phụ.
Tránh sử dụng quá mức: Dù có các lợi ích, việc sử dụng hạt dổi cũng cần được kiểm soát và không nên sử dụng quá mức. Việc sử dụng quá mức có thể gây ra tác dụng phụ không mong muốn và gây hại cho sức khỏe.
Trong quan niệm của y học cổ truyền, bốc hỏa là hiện tượng nhiệt năng trong cơ thể tăng cao, làm cho người bệnh cảm thấy nóng bừng ở đầu, mặt, ngực, kèm theo các triệu chứng như khô miệng, đổ mồ hôi, tiểu vàng, táo bón.
Chu sa, hay còn gọi là thần sa, là vị thuốc quý trong Y học cổ truyền, nổi tiếng với khả năng thanh nhiệt, an thần, trấn tĩnh tâm trí và ổn định tinh thần.
Trong kho tàng dược liệu Y học cổ truyền, Tục đoạn là một trong những vị thuốc được đánh giá cao nhờ công dụng phong phú và hiệu quả rõ rệt, đặc biệt trong việc hỗ trợ xương khớp, an thai và chữa trị tổn thương do sang chấn.
Bổ cốt chỉ là một vị thuốc Nam có giá trị cao trong kho tàng y học cổ truyền. Với khả năng hỗ trợ chức năng thận, cải thiện tiêu hóa và tăng cường sinh lực, bổ cốt chỉ thường xuất hiện trong nhiều bài thuốc cổ phương điều trị các chứng bệnh mạn tính.
