Phèn chua từ lâu đã là vị thuốc quen thuộc và quan trọng trong kho tàng Y học cổ truyền phương Đông. Không chỉ được sử dụng rộng rãi trong đời sống, đặc tính dược liệu của phèn chua đã mang lại nhiều ứng dụng thiết thực trong chăm sóc sức khỏe và điều trị bệnh lý.
Đặc tính dược học theo đông y
Về mặt hóa học, phèn chua là hợp chất sulfate kép của nhôm và kali. Tuy nhiên, theo quan niệm Đông y, phèn chua được đánh giá dựa trên vị và tính: có vị chua (toan), tính mát (lương), và được quy vào ba kinh mạch quan trọng là Tỳ, Phế và Vị. Sự phối hợp này giải thích cho khả năng thanh nhiệt, giải độc và điều hòa chức năng tiêu hóa, hô hấp của nó.
Trong các tài liệu cổ, phèn chua thường được bào chế dưới dạng bột mịn hoặc tinh thể đã được nung (phi) để tăng cường đặc tính sát khuẩn và làm se.
Những công dụng chính của phèn chua
- Khả năng kháng khuẩn và chống viêm vượt trội: Đây là công dụng nổi bật nhất của phèn chua. Nhờ tính sát trùng mạnh, phèn chua được dùng như một chất khử trùng tự nhiên. Khi áp dụng lên da, nó giúp tiêu diệt vi khuẩn, ngăn ngừa nhiễm trùng ở vết thương hở nhỏ, đồng thời làm dịu và giảm sưng tấy các tổn thương da như mụn nhọt, chàm, và nấm ngoài da.
- Tác dụng làm se (Astringent) và cầm máu: Tính chất làm se của phèn chua là vô cùng mạnh mẽ. Khi tiếp xúc với mô, nó làm co các mạch máu nhỏ và se khít bề mặt da, giúp nhanh chóng cầm máu các vết cắt, vết trầy xước nhẹ. Trong dân gian, phèn chua bột thường được chấm trực tiếp lên các nốt mụn đã vỡ hoặc vết thương nông để làm khô nhanh và se miệng vết thương.
- Thanh nhiệt, giải độc và khử mùi: Phèn chua có tính mát, được dùng để giải quyết các vấn đề liên quan đến "nóng trong" hoặc nhiệt độc. Việc pha phèn chua vào nước tắm là một biện pháp truyền thống giúp làm mát cơ thể, giảm mẩn ngứa do nhiệt, và đặc biệt hiệu quả trong việc khử mùi cơ thể, giảm mồ hôi chân tay do khả năng ức chế vi khuẩn và làm se lỗ chân lông.
- Hỗ trợ tiêu hóa (Ứng dụng hạn chế): Mặc dù không phải là công dụng chính, trong một số bài thuốc phức hợp, phèn chua được thêm vào với liều lượng rất nhỏ để hỗ trợ điều hòa dịch vị, giảm đầy hơi, khó tiêu. Tuy nhiên, việc sử dụng nội bộ cần được các chuyên gia Đông y cân nhắc và giám sát chặt chẽ.
Hướng dẫn sử dụng phèn chua trong đông y
- Dùng ngoài da (chủ yếu):
+ Sát trùng và trị mụn nhọt: Hòa bột phèn chua với nước sạch hoặc giấm ăn thành dạng hồ sệt, đắp lên vùng da bị viêm, mụn nhọt, hoặc vùng bị nấm, chàm.
+ Giảm mùi cơ thể và mồ hôi: Dùng bột phèn chua thoa trực tiếp lên nách, chân hoặc hòa tan vào nước ấm để ngâm rửa.
- Ngâm tắm thanh nhiệt:
Pha một lượng nhỏ phèn chua đã tán mịn vào bồn nước ấm để ngâm tắm khi cơ thể bị mẩn ngứa, rôm sảy hoặc đổ mồ hôi quá nhiều do nóng trong.
- Sử dụng nội bộ (Cần thận trọng):
Phèn chua khi dùng đường uống phải được nung và bào chế theo đúng quy trình của Y học cổ truyền, với liều lượng cực kỳ nhỏ và luôn phối hợp với các vị thuốc khác trong bài thuốc thang. Người bệnh tuyệt đối không tự ý uống phèn chua dưới bất kỳ hình thức nào mà không có chỉ định.
Lưu ý quan trọng khi dùng
Phèn chua là một khoáng chất có hoạt tính mạnh. Việc lạm dụng hoặc dùng quá liều, đặc biệt là dùng kéo dài, có thể gây kích ứng da và ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe. Các chuyên gia từ Trường Đại học Lương Thế Vinh lưu ý hụ nữ mang thai, trẻ em và những người có cơ địa da cực kỳ nhạy cảm cần phải tham khảo ý kiến của thầy thuốc hoặc bác sĩ y học cổ truyền trước khi quyết định sử dụng phèn chua.
Tóm lại, phèn chua là một vị thuốc dân gian quý, mang lại hiệu quả cao trong việc sát khuẩn, làm se và thanh nhiệt. Khi được sử dụng đúng cách và đúng liều lượng, nó trở thành một lựa chọn an toàn và hiệu quả để hỗ trợ điều trị nhiều vấn đề sức khỏe thường gặp, đặc biệt là các bệnh lý ngoài da và viêm nhiễm nhẹ.
