Cây sa kê không chỉ được trồng với mục đích làm cảnh và thu hoạch trái ngon mà còn có nhiều ứng dụng quý báu trong lĩnh vực sức khỏe theo quan điểm Đông y.
Hãy cùng Giảng viên trường Cao đẳng y dược Pasteur tìm hiểu và khám phá về loài cây này nhé!
1.Đặc điểm chung của cây sa kê
Tên gọi khác: Cây bánh mì
Tên khoa học: Artocarpus incisa L- Moraceae (họ Dâu tằm)
Hình ảnh cây và quả Sa kê.
Mô tả đặc điểm thực vật:
Cây sa kê là một loài cây thân gỗ lớn có thể đạt đến chiều cao từ 10-20 mét và có tuổi thọ dài. Cây này có lá xanh quanh năm và ban đầu, nó có vẻ giống với cây Bàng với nhiều cành mảnh mọc ngang tạo thành các tán dày và rộng.
Lá của cây Sa kê lớn, hình dạng giống lông chim, có thể rộng lên đến 12cm và dài tới 50cm. Phía trên của lá có màu xanh bóng, trong khi phía dưới có màu nhám, và khi lá rụng, chúng chuyển sang màu nâu cứng và khô giống lá cây Bàng, có thể được sử dụng cho mục đích trang trí một cách ngộ nghĩnh. Lá của cây Sa kê lớn, hình thuôn dài, có 3-9 thùy và mọc trên những cuống mập, khi lá rụng, chúng để lại trên cành những vết sẹo. Toàn bộ cây có nhựa mủ màu trắng sữa.
Hoa Cây Sa kê có dạng đơn tính, với hoa đực và hoa cái mọc cùng trên cây. Cụm hoa đực nhỏ màu vàng, dạng chùm dài mọc trước. Sau đó, cụm hoa cái mới mọc có màu xanh, sau đó chuyển sang màu vàng và mọc thẳng đứng trên cành. Cây Sa kê thụ phấn thông qua động vật và côn trùng, chủ yếu thông qua dơi.
Quả của cây Sa kê là quả kép, lớn, có đường kính lên đến 12-20cm, hình tròn hoặc hình trứng, giống với quả mít nhỏ. Vỏ quả có màu xanh lá cây nhạt hoặc vàng nhạt. Thịt bên trong màu trắng, có nhiều bột và không có hạt. Thường thì 2-3 quả của cây Sa kê mọc gần nhau thành từng chùm.
Quả Sa kê có một đặc điểm độc đáo, có thể được chế biến thành nhiều món ăn, bao gồm luộc, nấu rượu, và thậm chí xay thành bột để làm bánh mì. Quả này ít calo nhưng rất giàu carbohydrate, nên nó được đánh giá là một thực phẩm rất tốt cho sức khỏe. Cây Sa kê khi được chăm sóc tốt có khả năng cho ra hàng trăm quả mỗi năm khi đạt độ tuổi trưởng thành.
1.2. Phân bố, thu hái:
Cây Sa kê ban đầu xuất hiện ở bán đảo Mã Lai và các đảo trong khu vực Thái Bình Dương. Ngày nay, giống cây Sa kê đã được đưa về và trồng rộng rãi trong các khu vực nhiệt đới, bao gồm cả Việt Nam.
Cây Sa kê được trồng phổ biến ở khu vực phía Nam Việt Nam, và người dân ở cả miền Bắc và miền Trung cũng biết đến loại cây này. Cây Sa kê thường được trồng để làm cây cảnh và thu hoạch trái ăn ngon. Trong Đông y, Sa kê còn được sử dụng làm thuốc chữa bệnh, và y học hiện đại cũng đã chứng minh nhiều lợi ích cho sức khỏe của cây Sa kê.
2. Bộ phận dùng:
Bộ phận được sử dụng rộng rãi và nhiều nhất của sa kê là quả.
Quả dùng để chế biến nhiều món ăn.
Nhưng không chỉ riêng quả, các phần khác của cây như vỏ cây, lá, rễ và nhựa cũng có các tác dụng chữa bệnh đáng kinh ngạc, làm nhiều người bất ngờ.
Cây sa kê vừa làm cảnh, vừa làm thuốc còn làm thực phẩm,
3. Thành phần hóa học:
Nước chiếm phần lớn trong quả sa kê (khoảng 70%) và carbohydrate (khoảng 25%),
Ngoài ra còn có các chất khoáng như: kali, kẽm và vitamin.
4.Tác dụng – Công dụng của cây sa kê với sức khỏe
Theo TS.BS Nguyễn Xuân Xã hiện đang công tác tại khoa Y học cổ truyền, Trường Đại học Lương Thế Vinh cho biết Cây Sa kê có một loạt các tác dụng và công dụng đối với sức khỏe, được công nhận cả trong lĩnh vực Tây y và Đông y. Mỗi bộ phận của cây, bao gồm lá, vỏ, rễ và nhựa cây, đều có những tác dụng cụ thể như sau:
Lá: có khả năng lợi tiểu, tiêu độc, tiêu viêm, và được sử dụng để trị mụn nhọt, chữa vàng da do viêm gan, và giảm sưng phù. Tro từ lá Sa kê cũng được sử dụng để điều trị nhiễm trùng trên da.
Rễ: có tính năng sát khuẩn và được sử dụng để trị ho, hen, đau răng, rối loạn dạ dày, cũng như nhiều bệnh về da.
Vỏ: Vỏ của cây Sa kê được sử dụng để điều trị các tình trạng như ghẻ lở
Nhựa có khả năng chữa tiêu chảy và các bệnh lỵ. Nó cũng được sử dụng để chữa viêm da, bệnh chàm eczema và vẩy nến trên da.
Quả: Quả của cây Sa kê cũng có những tác dụng đặc biệt mà không phải ai cũng biết, đó là:
- Làm đẹp da: Quả Sa kê chứa nhiều hoạt chất chống oxi hóa, giúp kích thích sự phát triển của tế bào da mới, làm da trở nên đẹp hơn. Chất chống oxi hóa cũng giúp bảo vệ da khỏi tác động của tia UV.
- Giảm viêm da và sản xuất collagen: Chiết xuất từ quả Sa kê giúp giảm viêm da, ức chế hoạt động của enzym gây viêm da, và ngăn chặn quá trình sản xuất oxit nitric, làm giảm viêm da hiệu quả. Uống nước ép từ quả Sa kê cung cấp lượng lớn vitamin C để kích thích sản xuất collagen và tăng tính đàn hồi của da.
- Chăm sóc tóc: Các chất dinh dưỡng trong quả Sa kê giúp tóc khỏe mạnh, bao gồm vitamin C (giúp tóc hấp thu khoáng chất tốt hơn), omega-3 và omega-6 (giảm gãy rụng tóc), và axit béo (giúp cân bằng tiết nhờn và giảm gàu đầu).
- Tăng cường sức đề kháng, hệ miễn dịch, chống nhiễm trùng: Hoạt chất oxy hóa trong quả Sa kê giúp tăng cường hệ miễn dịch, bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh và loại bỏ các gốc tự do gây hại.
- Tăng cường sức khỏe tim mạch: Quả Sa kê chứa kali, một khoáng chất quan trọng cho tim mạch, giúp hạ huyết áp và điều hòa nhịp tim. Các chất xơ trong quả Sa kê giúp giảm cholesterol xấu.
- Hỗ trợ hệ tiêu hóa: Quả Sa kê cung cấp nhiều chất xơ, giúp thải độc ruột và cải thiện sức khỏe tiêu hóa. Nó cũng được sử dụng để điều trị các bệnh tiêu hóa như viêm loét dạ dày, ợ chua và ợ nóng, và bảo vệ màng nhầy ruột kết khỏi các hóa chất gây ung thư đại tràng.
- Kiểm soát bệnh tiểu đường: Lượng chất xơ trong quả Sa kê giúp kiểm soát bệnh tiểu đường bằng cách ức chế hấp thu glucose và hỗ trợ tuyến tụy sản xuất insulin.
- Nguồn cung cấp năng lượng: Quả Sa kê là một nguồn năng lượng dồi dào, đặc biệt phù hợp cho những người thường xuyên vận động nhiều như các vận động viên, vì nó chứa nhiều carbohydrate. vì 1 chén sa kê có khả năng cung cấp 60g carbohydrate.
Ngoài các tác dụng trên, các nhà nghiên cứu còn đã tìm thấy rằng hạt của cây Sa kê chứa các loại lectin có tính kháng u hiệu quả và có khả năng phát hiện dấu hiệu sinh học của khối u.
5. Những Bài thuốc từ cây Sa kê:
1.Hỗ trợ chữa trị bệnh cao huyết áp:
Hãy nấu nước từ 2 lá cây Sa kê vàng, 50g rau ngót tươi, và 20g lá chè xanh tươi, uống mỗi ngày.
2.Chữa trị sỏi thận, bệnh gút:
Dùng nước nấu từ 100g lá Sa kê tươi, 100g dưa leo, và 50g cỏ xước khô uống mỗi ngày.
3.Hỗ trợ chữa trị bệnh tiểu đường:
Nấu lấy nước uống 100g lá sa kê già, 100g đậu bắp tươi và 50g lá ổi non.Uống trong vòng 15 ngày
4.Chữa trị viêm gan: Sắc lấy nước từ 100g lá Sa kê, 50g mỗi loại diệp hạ châu, cỏ mực khô, và củ móp gai tươi. Uống mỗi ngày.
5.Chữa trị mụn, nhọt: Có nhiều cách để sử dụng cây Sa kê để điều trị mụn nhọt.
Có thể trộn tro lá Sa kê với dầu dừa và nghệ tươi, sau đó đắp lên vùng mụn.
Hoặc có thể giã nát lá Sa kê và lá đu đủ tươi, rồi trộn với vôi ăn trầu để đắp lên vùng da bị mụn.
Ngoài ra, rễ Sa kê cũng có nhiều ứng dụng trong việc trị ho hen, chữa đau răng, sát khuẩn, và chữa chứng rối loạn tiêu hóa. Vỏ cây Sa kê được sử dụng hiệu quả trong việc chữa ghẻ lở. Nhựa của cây Sa kê có khả năng chữa kiết lỵ, tiêu chảy, và các bệnh da như viêm da, chàm da, và vảy nến.
6. Các món ăn từ quả của cây sa kê
Ở Việt Nam và nhiều quốc gia khác trên thế giới, quả Sa kê được sử dụng làm nguyên liệu chế biến nhiều món ăn khác nhau.
+Người Pháp thường nướng quả Sa kê bằng than hoặc lụi trong tro trước khi ăn.
+ Người Ấn Độ thường cắt quả Sa kê thành từng lát mỏng và chiên chúng với bơ hoặc mỡ. Quả Sa kê cũng là thành phần quan trọng trong món cà ri nổi tiếng của người Ấn Độ, được xem như một món ăn cao cấp.
+ Ở một số nước khác, người dân cho quả Sa kê lên men để tạo thành một sản phẩm tương tự như pho mát, với giá trị dinh dưỡng cao. Bột quả Sa kê còn được sử dụng để chế biến nhiều loại bánh ngọt. Quả Sa kê tươi có thể được nấu chung với tôm, cá, hoặc luộc, hấp, cắt lát và phơi khô trước khi nấu chung với gạo, khoai, sắn, và nhiều món ăn khác.
6. Những lưu ý khi dùng
Mặc dù cây Sa kê mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe như đã nêu trên, tuy nhiên, khi sử dụng Sa kê, dù làm thức ăn hay vị thuốc, cần tuân theo các lưu ý sau:
- Phụ nữ mang thai và cho con bú: Phụ nữ đang mang thai hoặc đang nuôi con bú nên hạn chế sử dụng Sa kê để đảm bảo an toàn cho sức khỏe của họ và thai nhi. Hiện tại, chưa có nghiên cứu nào chứng minh an toàn của quả Sa kê đối với nhóm người này.
- Rối loạn đông máu: Người bị rối loạn đông máu nên tránh sử dụng quả Sa kê, vì nó có thể tăng nguy cơ chảy máu.
- Dị ứng: Người có dị ứng với quả sung hoặc chuối cũng nên hạn chế hoặc tránh sử dụng Sa kê, vì có thể gây tình trạng dị ứng tương tự.
- Huyết áp thấp: Người có huyết áp thấp cũng nên tránh sử dụng quả Sa kê, vì nó có thể làm giảm huyết áp, gây nguy hiểm.
Ta có thể thấy, Cây Sa kê có thể được trồng ở nhiều nơi, từ đường phố, sân nhà cho đến trường học, nhưng nhiều người không biết về các tác dụng của nó. Quả Sa kê không chỉ là một nguyên liệu cho món ăn mà còn có lợi ích cho da, tóc, tim mạch, người bị tiểu đường, rối loạn đông máu, huyết áp thấp, và người có dị ứng. Tuy nhiên, trước khi sử dụng, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên môn để hiểu rõ hơn và biết cách sử dụng Sa kê một cách an toàn cho sức khỏe./.
Viêm da cơ địa là một bệnh lý da liễu mãn tính, gây ngứa, khô và đỏ da, thường tái phát. Y học cổ truyền (YHCT) đang được nhiều người lựa chọn để điều trị, nhờ vào cách tiếp cận toàn diện và an toàn.
Thuốc Đông y từ lâu đã được nhiều người lựa chọn để điều trị các bệnh hô hấp như ho khan, ho có đờm, ho dai dẳng. Vậy, thuốc Đông y có thực sự hiệu quả với ho có đờm, và cần lưu ý gì khi dùng cho trẻ nhỏ?
Bộ Y tế đang dự thảo Thông tư quy định tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp Y sĩ đa khoa. Trong đó, Bộ Y tế đề xuất trình độ đào tạo của chức danh y sĩ hạng IV là cao đẳng y sĩ, xếp lương viên chức A0.
Khi bị bong gân chân, nhiều người tìm đến các loại lá thuốc Y học cổ truyền để hỗ trợ giảm sưng, giảm đau và đẩy nhanh quá trình hồi phục. Vậy nên chọn loại lá nào để đắp cho hiệu quả và an toàn?
