Nhiều người đã sử dụng cây bọ xít để chữa viêm xoang, nhưng không phải ai cũng biết cách dùng đúng. Ngoài chữa viêm xoang, cây còn có tác dụng trị phù nề, dị ứng, viêm họng, các bệnh đường hô hấp và một số bệnh lý khác…
Hãy cùng tôi tìm hiểu thêm về vị thuốc hoang dã này nhé!
1.Đặc điểm chung dược liệu:
Tên gọi khác: Cỏ hôi, cây hoa cứt lợn, cây Bù xít, Thắng hồng kế, Bù xích, cây Hoa ngũ sắc…
Tên khoa học: Ageratum conyzoides L, Asteraceae (thuộc họ cúc)
1.1. Mô tả thực vật
Là loại thân thảo mềm, mọc thẳng, cao trung bình từ 25 – 50 cm. Thân có màu xanh hoặc tím, bên ngoài có lớp lông ngắn màu trắng.
Lá: mọc đối xứng, hình trứng, có cuống ngắn, một đầu nhọn. dài khoảng 2 – 6 cm, rộng 1 – 3 cm. Mép lá có hình răng cưa tròn, cả hai mặt lá đều có lông. Mặt dưới lá nhạt màu hơn, khi vò lá có mùi hắc.
Hoa: Mọc thành chùm ở đầu ngọn, có màu tím, trắng hoặc tím xanh, mỗi bông hoa gồm nhiều cánh nhỏ li ti. Dựa vào màu sắc, cây được chia thành hai loại: cây hoa cứt lợn trắng và cây hoa cứt lợn tím.
Quả loại bế, có 3 – 5 sống dọc, màu đen.
Hoa và cây lá của cây cỏ Hôi
1.2. Phân Bố, Sinh Trưởng
Cây Bọ xít có thể thích nghi với mọi loại đất và mọc hoang ở khắp nơi, từ các khu đất trống, bên vệ đường, bờ ruộng, đến trong vườn nhà.
Ở Việt Nam: Cây bọ xít mọc dại và sinh trưởng mạnh mẽ trên nhiều địa hình, từ đồng bằng đến vùng núi, từ đất màu mỡ đến đất cằn cỗi. Đặc biệt, cây thường thấy ở nông thôn, nơi hàng rào và bãi đất bỏ hoang.
2.Bộ phận dùng
Toàn bộ cây, trừ rễ, các phần còn lại của cây đều được sử dụng làm thuốc.
Nếu dùng để điều trị bệnh viêm xoang, ta thường dùng ở dạng cây tươi.
Thu hái: có thể thu hái bất cứ lúc nào trong năm. Chọn cây trưởng thành, nhổ về, cắt bỏ rễ và loại bỏ lá sâu, héo úa.
Sơ chế: Rửa đi rửa lại nhiều lần để loại bỏ đất cát và bụi bẩn.
- Dùng tươi: Ngâm cây với nước muối pha loãng để khử trùng.
- Dùng khô: Băm nhỏ cây thành khúc 2 – 3 cm rồi phơi hoặc sấy khô.
Bảo Quản
- Dược liệu tươi: Nên dùng ngay để giữ dược tính. Nếu bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh, để cây ráo nước, cho vào túi ni lông và đục vài lỗ nhỏ. Cách này bảo quản được 2 – 3 ngày.
- Dược liệu khô: Sau khi phơi hoặc sấy khô, bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp để giữ dược tính lâu dài.
3.Thành phần hóa học
Thành phần chính: Caryophllen, Demetoxygeratocromen và Ageratochromen, tinh dầu.
Tinh dầu: Chiếm 0,7% – 2% trong cây hoa cứt lợn. Tinh dầu hơi sánh đặc, màu từ vàng nhạt đến vàng nghệ, có mùi thơm dễ chịu
Các chất khác: Alcaloid, saponin
4.Tác Dụng – Công Dụng
*Theo Y Học Cổ Truyền
Giảng viên Y học cổ truyền – Trường Đại học Lương Thế Vinh, Tiến sĩ Hoàng Ngọc Hà chia sẻ cây Bọ xít có vị hơi đắng, tính mát, có mùi hôi đặc trưng.
Quy vào 2 kinh: Thủ Quyết âm Tâm bàovà Thủ Thái âm Phế
Tác dụng: Thanh nhiệt, giải độc, tiêu sưng, sát trùng, trục ứ, cầm máu.
Công Dụng
- Thanh nhiệt, giải độc: Giúp cơ thể hạ nhiệt và loại bỏ độc tố.
- Tiêu sưng: Giảm sưng viêm ở các vùng bị tổn thương.
- Tính Sát trùng: làm sạch vết thương và Diệt khuẩn
- Trục ứ: Giải quyết các tình trạng ứ đọng trong cơ thể.
- Cầm máu: Giúp ngăn chảy máu hiệu quả.
*Ứng Dụng trong Điều trị
Mụn nhọt, Viêm họng, Viêm mũi xoang, Rong huyết, băng huyết sau sinh, Sỏi đường tiết niệu
Đau nhức xương khớp, phong thấp
*Theo Y Học Hiện Đại
Việc sử dụng cây cứt lợn để điều trị viêm mũi dị ứng đã được dân gian áp dụng từ hàng trăm năm trước. Tuy nhiên, vào năm 1965, dược sĩ Điều Ngọc Thực ở Phú Thọ đã chứng minh tính hiệu quả của cây cứt lợn trong điều trị viêm xoang.
Ngoài ra cây Bọ xít còn các tác dụng sau:
- Kháng Viêm, Tiêu Sưng: Cây cứt lợn có tính kháng viêm và tiêu sưng rõ rệt.
- Ngăn ngừa bệnh lý Tim Mạch và Đột Quỵ: Với hàm lượng magie cao, chiết xuất từ cỏ hôi có thể giúp ngăn ngừa và chống lại các bệnh lý về tim mạch và đột quỵ.
- Ngăn ngừa Táo Bón và Tăng trưởng Tế Bào: Cây hoa cứt lợn chứa nhiều chất xơ và protein, giúp ngăn ngừa táo bón và thúc đẩy sự tăng trưởng của các tế bào.
- Kháng Ký sinh trùng: Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng chiết xuất từ cây cứt lợn có thể ức chế hoạt động và tiêu diệt ký sinh trùng, giúp làm giảm độc tính lên các nhóm ký sinh trùng khác nhau.
- Làm se vết Lở Loét: Etanol trong cây cứt lợn có khả năng làm se bề mặt các vết lở loét ở ngực phụ nữ cho con bú do dòi gây ra, giúp tỷ lệ lành bệnh lên đến 92,7%.
-Cách dung và Liều Lượng:
Liều Lượng: 15 – 30g cây cứt lợn khô (tương đương 30 – 60g tươi) khi dùng uống.
Cách dùng: Có thể sắc uống, giã nát và lọc nước cốt để uống hoặc bôi ngoài da, nấu nước xông, hoặc đốt cháy để hút khói.
5. Một số bài thuốc chữa bệnh từ cây Bọ xít
1. Điều trị bệnh viêm họng
Cây Bọ xít và Kim ngân hoa mỗi vị 20g, cam thảo đất 16g và lá Rẻ quạt 6g.
Sắc một thang thuốc với 300ml nước, chia làm 2 lần uống trong ngày.
2. Hỗ trợ chữa Viêm Xoang, Viêm mũi dị ứng
Bài 1: Lá cây cứt lợn tươi 100g, rửa sạch, giã nát lấy nước thấm vào bông gòn, nhét vào lỗ mũi. Để trong khoảng 20 – 30 phút.
Bài 2: Cây cứt lợn 30g, kim ngân hoa 20g, ké đầu ngựa 12g, cam thảo đất 16g.
Đem sắc uống chia 2 – 3 lần/ngày , ngày 1 thang,
3. Chữa cảm mạo gây sốt (theo Quảng Tây trung thảo dược)
Dùng 60g cây cỏ hôi tươi
Sắc nước uống trong ngày chia 3 – 4 lần, uống cho đến khi khỏi bệnh.
4. Chữa Viêm Xoang Mũi
Viêm xoang là một căn bệnh phổ biến, xuất hiện khi niêm mạch hô hấp lót trong các hốc xoang gây viêm niêm mạc và tăng tiết nhầy.
Dưới đây là một số cách chữa trị viêm xoang từ cây cứt lợn:
4.1. Sử dụng lá Cứt Lợn giã nát:
Lấy lá cứt lợn giã nát, sau đó dùng bông gòn thấm nước và nhét vào lỗ mũi bị bệnh.
4.2. Sắc nước Cây Hoa Cứt Lợn: Dùng 15 – 30g cành và lá khô cây hoa cứt lợn.
Đem Sắc với 1/2 lít nước, sau khi thuốc còn nồng đặc lấy xông mũi cho đến khi nguội, sau đó chia thành 2 lần uống.
Sắc lấy nước chia thành 3 lần uống mỗi ngày, để đẩy lùi các triệu chứng của bệnh viêm mũi dị ứng và viêm xoang từ bên trong.
4.4. Kết Hợp Cây Hoa Cứt Lợn với Lá Canh và Long Não:
100g cây hoa cứt lợn, 10g lá canh, 50g long não (cả các thành phần dùng tươi).
Sắc với 300ml nước cho cạn còn 100ml, sau đó dùng xông mũi 3 lần mỗi ngày trong 10 ngày liên tục.
Lưu ý: Tránh để mũi gần vùng nước xông từ cây bọ xít khi nước đó có nhiệt độ cao. Ngoài ra, không nên thực hiện bài thuốc chữa viêm xoang này quá thường xuyên, vì điều này có thể làm khô và tổn thương niêm mạc mũi.
5.Hỗ trợ chữa viêm hô hấp, viêm họng
Cây Bọ xít và Kim ngân hoa mỗi vị 20 g, lá Rẻ quạt và Cam thảo đất mỗi vị 16 g.
Sắc uống ngày 1 thang, chia ra 2 – 3 lần.
Hoặc Cây Cứt lợn 20 g, Cam thảo đất 16 g, lá Bồng bồng 12 g,.
Đem Sắc uống ngày 1 thang, chia 2 – 3 lần/ngày.
6. Chữa trị mụn nhọt độc gây sưng đau
Lấy 1 nắm cây cứt lợn (bao gồm cả thân, lá, hoa), rửa sạch với nước muối, sau đó cắt nhỏ.
Trộn dược liệu với cơm nguội và 1 thìa muối, sau đó giã nát.
Sử dụng hỗn hợp này để đắp trực tiếp lên vùng da bị mụn nhọt độc.
Sử dụng băng gạc để cố định và thay thuốc mỗi ngày 2 lần.
7. Điều trị đau nhức, sưng tấy do sưng khớp, giãn gân:
Rửa sạch và phơi khô cây cứt lợn.
Khi sử dụng, lấy một nắm đốt cháy và đưa vào gần vùng đau để hút khói.
8. Chữa cảm mạo, sốt rét
Dùng cây cỏ hôi cành và lá của nó khoảng 15 – 20g
Đem sắc đặc kỹ lấy nước uống, chia uống 2 lần / ngày.
9. Chữa mụn nhọt có mủ nhưng chưa vỡ
Lấy 1 nắm cây cứt lợn, và 1 ít đường đỏ
Cho Cả hai vào cối giã chung và đắp vào nơi bị mụn nhọt
Hái 1 nắm lá Bọ xít tươi, giã nát, vắt lấy nước cốt
Dùng tăm bông thấm nước cốt nhẹ nhàng ngoái vào bên tai bị viêm.
16.Dùng ngoài
- Lá cứt lợn có thể được sử dụng làm thuốc đắp chữa vết thương phần mềm như vết lở loét, vết đứt, vết chém.
- Dùng một nắm cây cứt lợn (bao gồm cả thân, lá, hoa), rửa sạch với nước muối, sau đó cắt nhỏ.
- Đắp trực tiếp thuốc lên khu vực có nhọt độc.
- Băng gạc cố định lại và thay thuốc mỗi ngày 2 lần.
6.Lưu ý khi sử dụng
Sử dụng cây hoa cứt lợn để chữa viêm xoang là phương pháp an toàn, đơn giản và tiết kiệm chi phí. Tuy nhiên khi sử dụng cần lưu ý sau:
- Tránh lạm dụng cây hoa cứt lợn vì có thể gây kích ứng mũi và tăng tiết dịch mũi khó chịu.
- Hiệu quả của việc sử dụng cây hoa cứt lợn có thể khác nhau tùy thuộc vào cơ địa của mỗi người.
- Luôn nên kết hợp với hướng dẫn điều trị của bác sĩ tại bệnh viện để đảm bảo hiệu quả điều trị tốt nhất.
- Không nên dụng cho các trường hợp bị dị ứng với cây cứt lợn, đặc biệt Phụ nữ có thai và trẻ em
- Sử dụng dược liệu đúng liều lượng, không nên sử dụng hàng ngày thay thế hoàn toàn cho nước lọc trong thời gian dài.
- Cần tránh nhầm lẫn giữa cây cứt lợn với các tên gọi khác như cây ngũ sắc, cây cỏ lào.
Vì cây cứt lợn có tên gọi gần giống với các cây khác, vì vậy cần cẩn trọng trong việc nhận dạng để tránh nhầm lẫn.
Cây Bọ xít hay cây hoa Cứt lợn, là một dược liệu truyền thống, đã được sử dụng từ lâu trong y học dân gian. Nhờ vào các tác dụng quý giá của nó, cây này được ứng dụng phổ biến trong các bài thuốc chữa bệnh đặc biệt là bệnh viêm xoang mũi rất hữu hiệu và nhiệu bệnh lý khác. Tuy nhiên, để đảm bảo tối đa hiệu quả và an toàn cho sức khỏe, việc tham khảo ý kiến của bác sĩ là rất quan trọng để kiểm soát các rủi ro và tác dụng phụ của thuốc./.
DsCKI. Nguyễn Quốc Trung giảng viên Trường Cao đẳng Y dược Pasteur
Trong kho tàng dược liệu Y học cổ truyền, Tục đoạn là một trong những vị thuốc được đánh giá cao nhờ công dụng phong phú và hiệu quả rõ rệt, đặc biệt trong việc hỗ trợ xương khớp, an thai và chữa trị tổn thương do sang chấn.
Bổ cốt chỉ là một vị thuốc Nam có giá trị cao trong kho tàng y học cổ truyền. Với khả năng hỗ trợ chức năng thận, cải thiện tiêu hóa và tăng cường sinh lực, bổ cốt chỉ thường xuất hiện trong nhiều bài thuốc cổ phương điều trị các chứng bệnh mạn tính.
Cây gáo nước là một trong những loài cây được biết đến với nhiều công dụng chữa bệnh trong y học cổ truyền. Mỗi loại cây gáo nước mang đến những tác dụng khác nhau, nhờ vào các thành phần hóa học có trong vỏ, lá và hoa của chúng.
Các Trường Cao đẳng Y Dược cấp thiết về chuẩn hóa chương trình đào tạo để chuẩn bị cho kỳ thi đánh giá năng lực hành nghề theo Luật Khám bệnh, chữa bệnh năm 2023, đảm bảo sự đồng bộ với chuẩn năng lực Quốc gia.
