Cây yên bạch và công dụng chữa bệnh trong Đông y

Cây yên bạch, còn được biết đến với những tên gọi khác như cỏ lào hay bớp bớp, có tên khoa học là Chromolaena odorata, thuộc họ Cúc (Asteraceae). Đây là loài cây mọc hoang phổ biến ở nhiều vùng núi thấp, trung du và đồng bằng nước ta, đặc biệt thường gặp tại khu vực Tây Bắc.

Cây có chiều cao trung bình từ 1–2 mét, thân tròn có nhiều rãnh nhỏ và phủ lớp lông mịn. Lá cây yên bạch có mùi hăng, hai mặt đều có lông, trong khi hoa mọc thành từng chùm màu vàng lục khá đặc trưng. Loài cây này thích nghi tốt, chịu hạn và dễ phát triển ở nhiều điều kiện đất khác nhau, thậm chí ở những khu vực nương rẫy bỏ hoang.

Theo kinh nghiệm dân gian của đồng bào H-Mông, lá cây yên bạch khi vò nát và đắp trực tiếp có thể giúp cầm máu và làm lành vết thương nhanh chóng. Trong Đông y, cây yên bạch được ghi nhận với nhiều công dụng đáng chú ý, đặc biệt ở phần lá và rễ.

Cây yên bạch chứa nhiều hoạt chất sinh học quan trọng như tinh dầu, flavonoid, alkaloid, tannin và coumarin. Hàm lượng tinh dầu trong cây chiếm khoảng 0,16%. Về tính vị, thảo dược này có vị hơi đắng, tính ấm và có mùi thơm nhẹ, phù hợp sử dụng trong một số bài thuốc Đông y nhằm cầm máu, kháng khuẩn và giảm viêm.

Các nghiên cứu và kinh nghiệm dân gian chỉ ra rằng cây yên bạch có những công dụng sau:

- Cầm máu, liền sẹo: Lá yên bạch có khả năng giúp cầm máu nhanh, thúc đẩy tái tạo mô và liền sẹo mềm mịn, ít để lại sẹo lồi.

- Kháng khuẩn mạnh: Thảo dược này ức chế được nhiều vi khuẩn gây bệnh như tụ cầu vàng, trực khuẩn mủ xanh và một số chủng vi khuẩn kháng thuốc.

- Giảm đau nhức xương khớp: Ứng dụng trong Đông y cho thấy cây yên bạch giúp làm giảm tình trạng đau nhức, đặc biệt ở người cao tuổi.

- Điều trị răng miệng và táo bón: Một số bài thuốc sử dụng yên bạch hỗ trợ tiêu hóa, chữa táo bón, tiêu ra máu, bệnh trĩ hoặc viêm nhiễm miệng.

- Hỗ trợ trị vết thương ngoài da: Cây yên bạch thường được dùng để xử lý vết thương phần mềm, bong gân, vết cắn của đỉa hoặc bỏng nhẹ.

Theo bác sĩ, giảng viên Lê Xuân Hùng hiện đang công tác tại Khoa Y học cổ truyền Trường Đại học Lương Thế Vinh cho biết, cây yên bạch được sử dụng trong nhiều bài thuốc Đông y:

- Chữa táo bón, tiêu chảy: Dùng vài ngọn yên bạch giã nhuyễn cùng chút muối, nuốt cả bã để hỗ trợ tiêu hóa và cầm máu đường ruột.

- Cầm máu vết thương do đỉa cắn: Lấy lá yên bạch đập dập, đắp trực tiếp lên vết thương để cầm máu nhanh.

- Trị đau mắt, loét giác mạc: Giã nát lá yên bạch, hấp cách thủy, sau đó dùng để đắp ngoài hoặc rửa mắt cùng nước muối loãng, giúp giảm viêm và ức chế vi khuẩn.

- Giảm sưng đau vết thương phần mềm: Lá yên bạch đập dập đắp trực tiếp lên chỗ bầm tím, bong gân, vừa giảm đau vừa hỗ trợ liền vết thương.

- Điều trị bệnh lỵ trực khuẩn: Ngọn cây tươi được chế biến, sắc uống nhiều lần trong ngày giúp cải thiện tình trạng tiêu chảy do nhiễm khuẩn.

- Hỗ trợ trị bỏng: Dịch chiết từ cây có khả năng ức chế vi khuẩn, giảm viêm và thúc đẩy liền da ở vết bỏng nhẹ.

Cây yên bạch là loài thảo dược quen thuộc, gắn bó lâu đời với đời sống người dân vùng núi phía Bắc. Trong Đông y, loài cây này được đánh giá cao nhờ khả năng cầm máu, kháng khuẩn và hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý khác nhau. Tuy nhiên, việc sử dụng cần đúng cách và có sự tư vấn từ chuyên gia để phát huy tối đa lợi ích, đồng thời hạn chế rủi ro.