Không chỉ là một loại gia vị, gừng còn là một vị thuốc quen thuộc trong dân gian với nhiều tên gọi và công dụng khác nhau. Từ vị cay nóng của Sinh khương tươi cho đến tính ấm mạnh của Can khương khô, gừng đã được sử dụng rộng rãi để làm ấm cơ thể, chống nôn và trị các chứng bệnh do hàn.
Tên gọi và đặc điểm chung
Gừng, hay còn gọi là Zingiber officinale, là một loài cây thân thảo lâu năm quen thuộc trong ẩm thực và y học của nhiều nền văn hóa, đặc biệt là ở châu Á. Cây gừng có thân rễ mập, phân nhánh, mọc bò dưới đất, với những chiếc lá hình mác dài, mọc so le và có mùi thơm đặc trưng. Toàn bộ cây, nhất là phần thân rễ, đều mang vị cay và mùi thơm nồng ấm.
Dựa vào cách thu hoạch và chế biến, củ gừng được gọi với nhiều cái tên khác nhau:
- Sinh khương: Là gừng tươi, được thu hoạch vào mùa hè và mùa thu. Sinh khương có vị cay nhẹ, tính ấm, thường được dùng để giải cảm, làm ấm bụng và chống buồn nôn.
- Can khương: Là gừng già, được đào vào mùa đông và phơi khô. Can khương có vị cay nồng hơn, tính ấm mạnh hơn, chuyên dùng để chữa các chứng bệnh do hàn, như đau bụng, tiêu chảy, chân tay lạnh.
Thành phần hóa học của Gừng
Gừng có thành phần hóa học phong phú, trong đó nổi bật nhất là tinh dầu và các hợp chất tạo vị cay. Tinh dầu gừng mang lại hương thơm đặc trưng, còn vị cay của gừng đến từ các chất như gingerol, shogaol, và zingerone.
- Gingerol: Đây là thành phần chính trong gừng tươi, có vị cay và tạo cảm giác ấm nóng. Gingerol có nhiều tác dụng dược lý, bao gồm chống viêm và giảm đau.
- Shogaol: Khi gừng tươi được làm khô hoặc đun nóng, gingerol sẽ biến đổi thành shogaol. Hợp chất này có vị cay mạnh hơn gingerol và có đặc tính chống oxy hóa cao.
- Zingerone: Một hợp chất khác có trong gừng, có cấu trúc tinh thể và vị cay tương tự gingerol.
Những hợp chất này cũng chính là lý do vì sao gừng lại mất vị cay khi ngâm trong dung dịch kiềm quá lâu, vì chúng sẽ bị phân hủy.
Công dụng của Gừng trong Y học
Gừng không chỉ là một gia vị thông thường mà còn là một vị thuốc quý với nhiều công dụng đã được chứng minh bởi các thầy thuốc Y học cổ truyền và các nghiên cứu hiện đại.
- Theo Y học cổ truyền
+ Gừng tươi (Sinh khương) có tác dụng phát tán phong hàn, làm ấm cơ thể, tiêu đờm và chống nôn. Đây là vị thuốc không thể thiếu trong các bài thuốc chữa cảm mạo, ho khan, đầy bụng, buồn nôn.
+ Gừng khô (Can khương) có tính ấm mạnh hơn, được sử dụng để hồi phục dương khí, làm ấm trung tiêu (hệ tiêu hóa), chữa đau bụng do lạnh, tiêu chảy, và các chứng hàn thấp.
- Theo Y học hiện đại
+ Chống viêm và giảm đau: Các nghiên cứu chỉ ra rằng gingerol và shogaol có khả năng ức chế các chất gây viêm trong cơ thể, giúp giảm các cơn đau do viêm khớp hoặc đau nhức cơ bắp.
+ Cải thiện tiêu hóa: Gừng kích thích tiết enzym tiêu hóa, giúp giảm các triệu chứng khó tiêu, đầy hơi, buồn nôn và nôn mửa, đặc biệt hiệu quả trong việc chống say tàu xe.
+ Tăng cường miễn dịch: Gừng có tác dụng làm ấm cơ thể, giúp tăng cường lưu thông máu và hỗ trợ hệ thống miễn dịch chống lại các mầm bệnh.
+ Kháng khuẩn: Tinh dầu gừng có đặc tính diệt khuẩn, giúp bảo vệ cơ thể khỏi một số loại vi khuẩn gây hại.
Cách sử dụng và Lưu ý
Trong dân gian, gừng thường được dùng dưới dạng tươi hoặc khô. Gừng tươi có thể thái lát để ăn kèm, sắc nước uống hoặc dùng để xoa bóp ngoài da. Gừng khô thường được nghiền thành bột hoặc sắc lấy nước để uống. Liều dùng phổ biến là từ 3 - 6g mỗi ngày, tùy vào mục đích sử dụng.
Mặc dù có nhiều lợi ích, nhưng các chuyên gia từ Trường Đại học Lương Thế Vinh có lưu ý việc sử dụng gừng cần thận trọng. Những người có cơ địa nóng, bị đau bụng do nhiệt, hoặc các bệnh lý liên quan đến xuất huyết thì không nên dùng gừng, đặc biệt là gừng khô. Tốt nhất, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc các chuyên gia y tế trước khi sử dụng gừng để chữa bệnh, nhằm đảm bảo an toàn và hiệu quả.
