Hà thủ ô đỏ - Vị thuốc quý từ thiên nhiên

Đặc điểm chung của hà thủ ô đỏ

Với củ phình to nằm dưới đất, thân cây quấn xoắn vào nhau, có màu xanh tía, Hà thủ ô đỏ mang một vẻ đẹp đặc trưng của núi rừng. Loài cây này vốn mọc hoang dã ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam như Lai Châu, Sơn La, Hà Giang. Tuy nhiên, nhờ khả năng thích nghi tốt, Hà thủ ô đỏ giờ đây cũng được trồng rộng rãi ở nhiều tỉnh phía Nam, điển hình là Lâm Đồng, Đắk Lắk và Bình Định, mở rộng phạm vi ứng dụng của nó.

Bí quyết chế biến hà thủ ô đỏ

Theo các thầy thuốc Y học cổ truyền, vị thuốc Hà thủ ô sống có vị chát, đắng, hơi ngọt, tính hơi ấm. Nếu dùng trực tiếp, nó có thể gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn như tiêu chảy. Vì vậy, để phát huy tối đa công dụng và giảm độc tính, Hà thủ ô đỏ cần được chế biến kỹ lưỡng.

Quy trình chế biến phổ biến nhất thường là "cửu chưng cửu sái" (chín lần chưng, chín lần phơi). Củ Hà thủ ô sau khi được rửa sạch, cạo vỏ và ngâm với nước vo gạo trong 24 giờ sẽ được thái miếng và bỏ lõi. Sau đó, người ta đem chưng cách thủy với nước đậu đen, theo tỷ lệ 1kg Hà thủ ô với 100-300g đậu đen. Quá trình này giúp làm giảm đáng kể hàm lượng tanin và antraglycozid, vốn là nguyên nhân gây tác dụng phụ, đồng thời tăng cường tác dụng bổ dưỡng của vị thuốc, giúp thuốc dễ dàng đi vào thận.

Công dụng đa dạng của hà thủ ô đỏ

Mỗi bộ phận của cây Hà thủ ô đỏ đều mang lại những lợi ích riêng:

- Rễ củ (Hà thủ ô): Đây là phần được sử dụng phổ biến nhất. Vị thuốc này có khả năng bổ máu, dưỡng can (gan), bổ thận, giúp cải thiện tình trạng tóc bạc sớm, râu tóc bạc do tuổi tác. Nó còn được dùng để trị chứng đau lưng mỏi gối, ù tai, hoa mắt, chóng mặt. Ngoài ra, Hà thủ ô đỏ còn có tác dụng nhuận tràng, thông tiện, rất hữu ích cho những người bị táo bón kinh niên. Trong y học hiện đại, các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng dịch chiết cồn từ Hà thủ ô đỏ có khả năng hạ cholesterol máu, chống oxy hóa và giúp tạo hồng cầu, tốt cho người bị thiếu máu.

- Thân và lá (Giao đằng): Phần thân leo và lá của cây có vị ngọt, tính bình. Chúng được dùng để dưỡng tâm, an thần, hoạt lạc, trị các chứng suy nhược thần kinh, mất ngủ, đau mỏi toàn thân.

Một số bài thuốc phổ biến

Hà thủ ô đỏ thường được kết hợp với các vị thuốc khác để tạo thành các bài thuốc có công dụng chuyên biệt:

- Bài thuốc trị mất ngủ: Kết hợp Hà thủ ô đỏ, Đan sâm và Trân châu để sắc uống, giúp an thần, cải thiện giấc ngủ.

- Bài thuốc dưỡng huyết an thần: Dùng Hà thủ ô chế, Bắc sa sâm, Quy bản và Long cốt bạch thược. Bài thuốc này không chỉ bổ máu, an thần mà còn giúp trị chứng tóc bạc sớm hiệu quả.

- Thất bảo mỹ nhiệm đơn: Một bài thuốc nổi tiếng bao gồm Hà thủ ô chế, Bạch linh, Ngưu tất, Đương quy, Thỏ ty tử và Phá cố chỉ. Các vị thuốc được tán thành bột, luyện với mật ong để làm viên hoàn. Bài thuốc này được dùng để ích thận, cố tinh, điều trị các vấn đề về thận và sinh lý.

- Hà thủ ô hợp tễ: Hỗn hợp của Hà thủ ô chế với Sinh địa, Huyền sâm và các vị thuốc khác, giúp trị thiếu máu, tăng huyết áp, hoa mắt chóng mặt và tê cứng chân tay.

Lưu ý khi sử dụng

Mặc dù có nhiều công dụng, các chuyên gia từ Trường Đại học Lương Thế Vinh lưu ý hà thủ ô đỏ không dành cho tất cả mọi người. Những người có thể chất đàm thấp, tỳ hư hoặc thường xuyên đi ngoài phân lỏng cần thận trọng khi sử dụng. Hơn nữa, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, bạn nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc trước khi dùng, tránh tự ý sử dụng để đề phòng các tác dụng phụ không mong muốn.