Mật mông hoa – vị thuốc đông y nhuận gan, sáng mắt

Được sử dụng trong nhiều bài thuốc Đông y để điều trị các vấn đề liên quan đến mắt, thuốc này đã thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu hiện đại. Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng mật mông hoa không chỉ có hiệu quả trong việc kháng viêm mà còn hỗ trợ trong điều trị các vấn đề về mạch máu, viêm kết mạc, đau đầu, đột quỵ, và tăng cường chức năng gan.

Cây mật mông hoa thuộc họ Mã tiền (Loganiaceae)

Mật mông hoa là một loài cây nhỏ, cành non phát triển nhanh chóng và được bao phủ bởi nhiều lông đơn màu trắng hoặc màu hung, cùng với những lông có chức năng bài tiết.

Cây mật mông hoa thường lá có hình dạng hình quả trứng hoặc hơi thuôn dài, với đỉnh nhọn và đáy hẹp lại. Chiều dài của lá dao động từ 6 đến 11cm, rộng từ 2 đến 4cm. Mặt trên của lá mịn màng, trong khi mặt dưới được phủ bởi một lớp lông mịn.

Cây mật mông hoa thường cho ra nhiều bông hoa dài khoảng 15cm, thường vào mùa xuân (tháng 2-3) hàng năm.

Quả của cây có hình dạng dạng nang, thường dài và mang đài còn lại ở phía dưới. Quả thường rụng vào mùa hè (tháng 7 - 8) hàng năm.

Cây mật mông hoa thường mọc hoang dại trong rừng ở các tỉnh miền Bắc như Cao Bằng và Lạng Sơn. Ngoài ra, chúng cũng được tìm thấy ở một số tỉnh của Trung Quốc như Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam, Hồ Nam, Hồ Bắc, và Cam Túc.

Mật mông hoa, là tên gọi của chùm hoa được thu hái từ cây hoang dại này, là thành phần chính của loại thuốc này. Trong mùa ra hoa (thường vào khoảng tháng 2-3), người dân thường thu hái những bông hoa chưa nở, đặc biệt là những bông có màu tro, nhiều nụ và không có quá nhiều cành, đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng. Sau khi thu hái, hoa được loại bỏ cành và phơi khô.

Có một số phương pháp chế biến mật mông hoa:

Mật mông hoa được tẩm rượu qua một đêm sau đó được vớt ra để ráo nước. Tiếp theo, hoa được tẩm mật và để từ giờ mão đến giờ dậu (tức khoảng từ 5 giờ sáng đến 5 giờ chiều), sau đó phơi khô. Quy trình này được lặp lại ba lần (theo Lôi Công Bào Chích Luận).

Ngày nay, người dân thường đun sôi mật mông hoa trong nước, sau đó khuấy đều cho đến khi hỗn hợp có màu vàng và không dính tay. Sau đó, mật được lấy ra và phơi khô. Tỷ lệ sử dụng thường là 25kg mật cho mỗi 100kg mật mông hoa.

Nghiên cứu cho thấy rằng mật mông hoa chứa nhiều hoạt chất như Flavonoids, Phenethyl Alcohol Glycosides và Saponins. Như các loại dược liệu khác, mật mông hoa cần được bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát và tránh ẩm.

Mật mông hoa hỗ trợ điều trị đau mắt đỏ

Theo Y học hiện đại, Mật mông hoa có tác dụng dược lý như sau:

Bảo vệ thần kinh: Nghiên cứu trên chuột đã chỉ ra rằng mật mông hoa có khả năng bảo vệ tế bào thần kinh khỏi thiếu máu lên não bằng cách kháng viêm và ức chế hoạt động của tế bào tiểu thần kinh đệm.

Kháng viêm: Chiết xuất từ mật mông hoa có tác dụng kháng viêm, mở ra tiềm năng trong việc phát triển thuốc chống xơ vữa động mạch.

Tác dụng trên mắt: Flavonoid trong mật mông hoa có thể giảm triệu chứng khô mắt ở chuột khi nồng độ androgen giảm, và khi sử dụng nhỏ mắt, nó có thể ngăn ngừa khô mắt ở thỏ bị thiến, đồng thời cải thiện cấu trúc tuyến lệ trong mô hình mắt khô của thỏ.

Bảo vệ gan: Chiết xuất từ mật mông hoa có thể bảo vệ tế bào gan khỏi tổn thương bằng cách kích hoạt con đường AMPK, có tiềm năng trong điều trị các bệnh gan.

Chống ung thư: Saponin trong mật mông hoa có tác dụng ức chế tế bào ung thư máu dòng HL-60.

Theo Y học cổ truyền:

Về tính vị, mật mông hoa có vị ngọt, tính bình, hơi hàn và thuộc kinh Can. Theo Đông Y, nó có tác dụng nhuận gan, sáng mắt, giúp trừ màng mộng, chữa thong manh, mắt đỏ đau, và làm giảm các triệu chứng của tia đỏ.

Thường kết hợp với các loại thuốc khác như cúc hoa, câu kỷ tử, sinh địa hoàng, cốc tinh thảo, thảo quyết minh, liều dùng mỗi ngày khoảng 3 - 6g dạng thuốc sắc hoặc ngâm rượu.

Tuy nhiên, cần cẩn trọng khi sử dụng mật mông hoa đối với những người mắc bệnh về mắt có tổn thương phần dương của cơ thể hoặc trong trường hợp cơ thể có xuất hiện triệu chứng hư suy, và đặc biệt cần thận trọng đối với những người có cơ thể lạnh.

Một số bài thuốc từ Mật mông hoa được tham khảo sử dụng trong điều trị:

Điều trị triệu chứng phong khí, mắt nhiều ghèn, đau, và nhìn mờ:

Pha chế các loại dược liệu gồm mật mông hoa, thạch quyết minh, mộc tặc, đỗ tật lê, khương hoạt, cúc hoa, và nghiền thành bột. Mỗi lần sử dụng khoảng 3g bột này, pha vào nước ấm và uống.

Điều trị triệu chứng mắt có màng:

Chuẩn bị mật mông hoa và rễ hoàng bá, mỗi loại 15g. Tiến hành nghiền nhỏ và chế thành viên nhỏ, mỗi viên có đường kính khoảng 7mm. Mỗi lần sử dụng từ 10 đến 15 viên.

Điều trị triệu chứng mắt sưng đỏ:

Chuẩn bị mật mông hoa 9g, cam cúc hoa, kinh giới, long đởm thảo, phòng phong, bạch chỉ (mỗi vị 4g), cam thảo 2g. Sắc trong 200ml nước cho đến khi còn lại 100ml, sau đó chia thành 3 lần uống trong ngày.

Một số điểm cần lưu ý khi sử dụng Mật mông hoa trong chữa bệnh:

Hiện nay, ở một số tỉnh trên lãnh thổ Việt Nam, có sự khai thác của một loại hoa cũng được gọi là mật mông hoa. Tuy nhiên, thực tế đó là hoa của cây hung hục hoặc cây cám lợn (Mallotus furetianus, thuộc họ Thầu dầu). Do đó, người dân cần phải chú ý để tránh nhầm lẫn khi sử dụng.

Về vị thuốc mật mông hoa, nó có nhiều ứng dụng trong việc điều trị bệnh, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến mắt. Tuy nhiên, như bất kỳ loại thuốc nào khác, việc sử dụng nên được thảo luận và hỏi ý kiến của bác sĩ chuyên khoa để đảm bảo liều lượng và thời gian sử dụng phù hợp nhằm đạt được hiệu quả tối ưu và tránh tình trạng có thể gặp phải tác dụng phụ không mong muốn.

Nguồn: Trường Cao đẳng Y dược Pasteur