Cây nhội là một loài cây quen thuộc, thường được trồng ven đường để tạo bóng mát nhờ tán lá rộng và khả năng chịu được điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Tuy nhiên, bên cạnh công dụng che mát, cây nhội còn có giá trị đặc biệt trong y học cổ truyền nhờ những dược tính quý báu giúp điều trị nhiều loại bệnh.
Cây nhội, còn được biết đến với các tên gọi khác như cây lội, cây quả cơm nguội hay thu phong, là cây gỗ lớn có thể cao từ 15 đến 20 mét. Cây thường mọc ở vùng đồi núi, có bộ rễ chắc khỏe giúp cây đứng vững trước gió bão. Đặc điểm nhận dạng của cây nhội là lá kép hình trứng, mép có răng cưa nhỏ, hoa nở vào tháng 2 và kết quả từ tháng 6 đến tháng 8. Quả cây có hình cầu, đường kính khoảng 6-7mm, vỏ dai, có màu hồng nhạt đến nâu và chứa hạt bên trong. Ở một số địa phương, lá và quả của cây nhội còn được dùng làm thực phẩm, có thể xào, nấu canh hoặc làm gỏi cá, mang lại hương vị đặc trưng.
Theo y học cổ truyền, cây nhội chứa nhiều thành phần hóa học quan trọng tùy thuộc vào từng bộ phận của cây. Hạt cây chứa dầu khô, trong khi lá cây giàu glucid, chất xơ, vitamin C và protein. Vỏ cây lại chứa nhiều tanin – một hợp chất có tác dụng làm se, kháng viêm. Phân tích thành phần dinh dưỡng cho thấy cứ 100g lá nhội non có khoảng 4,1g protein, 76,9g nước, 13g glucid, 3,9g chất xơ, 2,1g tro, 30mg vitamin và 2,6mg carotene. Nhờ những dưỡng chất này, lá cây không chỉ được dùng làm rau ăn mà còn là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền.
Với tính mát, vị cay, chát, cây nhội có tác dụng điều hòa khí huyết, giải độc cơ thể, hỗ trợ điều trị nhiều chứng bệnh khác nhau. Vỏ và rễ cây được sử dụng để chữa các bệnh về xương khớp như đau khớp, phong thấp, trong khi lá cây lại có tác dụng chữa viêm gan do virus, viêm phổi, viêm họng và thậm chí hỗ trợ điều trị ung thư dạ dày. Nhờ đặc tính kháng viêm, lá nhội còn được dùng để trị mụn nhọt, ngứa ngáy trên da, cũng như giúp điều trị viêm loét, nhiễm trùng và các bệnh lý phụ khoa như khí hư bất thường do nhiễm trùng roi ở phụ nữ. Ngoài ra, lá cây nhội còn có tác dụng cầm tiêu chảy hiệu quả.
Giảng viên Y học cổ truyền Lê Xuân Hùng hiện đang công tác tại Trường Đại học Lương Thế Vinh giới thiệu bài thuốc chữa bệnh từ cây nhội như sau:
- Đối với người bị tiêu chảy, có thể dùng 20-40g lá nhội phơi khô hoặc 40-60g lá tươi sắc lấy nước uống.
- Nếu bị dị ứng, mẩn ngứa do tiếp xúc với hóa chất hoặc nước bẩn, có thể nấu nước từ lá nhội và nghể răm theo tỷ lệ 2:1 để tắm, hoặc chà nhẹ lá nhội lên vùng da bị dị ứng để giảm ngứa.
- Đối với phụ nữ bị khí hư do trùng roi hay bạch đới, có thể sắc 50-80g lá nhội tươi lấy nước uống, kết hợp dùng phèn chua để ngâm rửa vùng kín.
- Trong trường hợp bị mụn nhọt, có thể giã nhỏ lá nhội, trộn với giấm rồi đắp lên vùng bị tổn thương để giảm sưng viêm.
- Một bài thuốc khác giúp hỗ trợ điều trị viêm gan do virus là sắc 60g lá nhội tươi với 15g hợp hoàn bì, 30g rau má và đường phèn để uống.
Bên cạnh việc sử dụng lá và vỏ cây nhội để chữa bệnh, bột từ cây nhội cũng được dùng trong chăm sóc da, giúp làm sạch da, giảm thâm sẹo và giữ cho da khô thoáng. Ngoài ra, bột cây nhội còn có công dụng chăm sóc tóc, giúp tóc chắc khỏe, giảm gãy rụng.
Mặc dù cây nhội có nhiều lợi ích đối với sức khỏe, song việc sử dụng các bài thuốc từ cây này cần có sự hướng dẫn của bác sĩ hoặc thầy thuốc y học cổ truyền để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Việc sử dụng sai liều lượng hoặc không kiên trì có thể ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị. Vì vậy, nếu muốn áp dụng cây nhội vào quá trình chữa bệnh, cần tìm hiểu kỹ và tuân thủ các chỉ dẫn một cách cẩn trọng.
