Cây Gáo có nhiều tên gọi khác nhau như Gáo vàng, Huỳnh bá, Gáo nam... Cây mang tên khoa học: Sarcocephalus coadunatus Druce, thuộc họ Cà phê - Rubiaceae. Vỏ cây Gáo được người dân dùng làm thuốc chữa sốt dưới dạng thuốc sắc.
Hãy cùng Giảng viên trường Cao đẳng y Dược Pasteur khám phá trong bài viết dưới đây
Hình dáng cây Gáo
Cây Gáo có kích thước lớn, thường cao từ 15 đến 20m. Cành cây phát triển ngang, với cành non có màu nâu sậm và cành già màu xám, nhẵn. Gỗ của cây có màu vàng. Lá cây mọc đối, hình trái xoan, gốc tròn hoặc hình tim, đầu tù, có 2 mặt nhẵn. Mặt trên của lá màu lục bóng, trong khi mặt dưới có màu nâu nhạt. Cuống lá có khía rãnh, và lá kèm ở đầu có dạng tù.
Gáo là loài cây thân gỗ có kích thước lớn
Cụm hoa của cây nảy mọc ở đầu cành thành dạng đầu tròn, hoa thường có màu vàng hoặc trắng vàng và có mùi thơm dễ chịu. Quả của cây dính lại với nhau tạo thành khối hình cầu, mỗi quả chứa 2 ô, mỗi ô chứa từ 5 đến 8 hạt.
Cây thường ra hoa vào mùa từ tháng 3 đến tháng 5 và ra quả từ tháng 6 đến tháng 8.
Phân bố
Họ Sarcocephalus Afz. có ba loài được ghi nhận tại Việt Nam. Gáo, một trong những loài cây gỗ, phân bố chủ yếu ở khu vực nhiệt đới Nam Á và Đông Nam Á, bao gồm các quốc gia như Ấn Độ, Indonesia, Sri Lanka, Thái Lan, Campuchia, Lào và Việt Nam. Ở nước ta, cây này phân bố rải rác tại các tỉnh thuộc vùng núi thấp (dưới 600m) và trung du, đôi khi còn thấy ở vùng đồng bằng do việc trồng hoặc được chim đưa hạt giống.
Cây thích ánh sáng, thường mọc ven rừng thứ sinh hoặc tại các bờ ruộng, thích nghi với nhiều loại đất có độ pH trung tính và tầng đất dày. Gáo có tốc độ sinh trưởng nhanh, trong vòng 5 năm đầu tiên, chiều cao có thể tăng từ 1 đến 1,5m mỗi năm. Sau khoảng 6 - 7 năm, cây bắt đầu ra hoa quả.
Hoa gáo mang mùi thơm dễ chịu
Quả chín của cây là thức ăn cho một số loài chim lớn nhưng nếu rụng xuống đất thường sẽ nhanh chóng bị thối. Gáo thường tự gieo giống tự nhiên chủ yếu là bằng gieo hạt, nếu bị chặt hoặc gãy, cây có thể được tái sinh từ chồi.
Gỗ của cây Gáo có màu vàng, dễ chế biến, thường được sử dụng để làm thùng, ván thuyền nhưng không có độ bền cao.
Bộ phận sử dụng làm thuốc
Bộ phận chủ yếu được sử dụng của cây là vỏ và gỗ. Sau khi thu hoạch, vỏ thường được chẻ nhỏ và phơi khô hoặc sấy khô.
Vỏ cây được sử dụng làm dược liệu
Thành phần
Cây Gáo chứa các thành phần như triterpene glycoside gồm naucleosid và noreugenin.
Trong lá, có sự hiện diện của các alkaloid như 10 hydroxy strictosamid, 6’ O acetyl strictosamid, và vincosamid. Ngoài ra, lá cũng chứa β-sitosterol và axit palmitic.
Cả vỏ, lá và gỗ đều chứa các chất đắng.
Công dụng
Theo TS Bùi Duy Hưng – giảng viên khoa Y học cổ truyền Trường Đại học Lương Thế Vinh Vỏ thân của cây Gáo được biết đến với tác dụng làm giảm nhiệt và bổ dưỡng.
Nhân dân sử dụng vỏ cây Gáo để chữa sốt dưới dạng thuốc sắc, với liều lượng thường từ 10 đến 16 gram. Gỗ Gáo cũng có thể được sử dụng như vỏ cây bằng cách thái mỏng và sắc như vỏ cây.
Ngoài ra, cây Gáo được sử dụng trong nhiều bài thuốc truyền thống khác nhau:
Ở Tiên Yên (Quảng Ninh), vỏ Gáo được kết hợp với Cỏ sữa lá to và Cỏ xước để chữa sốt rét và xơ gan cổ trướng.
Ở Campuchia, người ta dùng vỏ Gáo để giảm đau.
Ở Philippines, bột vỏ Gáo được sử dụng để chữa vết loét và nước sắc từ vỏ cây được dùng để chữa vết thương, tiêu chảy và đau răng.
Ở New Guinea, nước ngâm từ vỏ Gáo được sử dụng để chữa đau dạ dày.
Ở Ấn Độ, vỏ cây Gáo cũng được sử dụng để chữa rắn cắn. Ngoài ra, cây ba chẽ cũng được sử dụng làm phương thuốc hiệu quả trong trường hợp này.
Bài thuốc tham khảo
Phương pháp trị xơ gan cổ trướng:
10g vỏ Gáo
10g lá Cỏ sữa lớn
10g cây Cỏ xước (toàn cây).
Dùng sắc uống trong ngày, liều lượng này được duy trì trong khoảng 10 - 15 ngày.
Phương pháp trị cảm sốt:
Dùng 10 - 16g vỏ cây Gáo. Rửa sạch và đặt vào nồi ấm, sau đó sắc và uống.
Những lưu ý khi sử dụng
Tư vấn y tế: Trước khi bắt đầu sử dụng cây Gáo hoặc bất kỳ phương pháp điều trị tự nhiên nào khác, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia y tế. Họ có thể cung cấp thông tin chính xác và hỗ trợ cho quá trình điều trị.
Liều lượng: Tuân thủ liều lượng được khuyến nghị hoặc được chỉ định bởi bác sĩ hoặc người chuyên môn. Không tự ý tăng hoặc giảm liều lượng mà không có sự hướng dẫn của chuyên gia.
Tương tác thuốc: Cần lưu ý về tương tác giữa cây Gáo và các loại thuốc khác bạn đang sử dụng. Hãy thảo luận với bác sĩ hoặc nhà dược về tác động tương tác có thể xảy ra.
Chất lượng sản phẩm: Chọn lựa sản phẩm từ nhà cung cấp đáng tin cậy và đảm bảo rằng cây Gáo đã được thu hoạch và xử lý một cách an toàn và hợp lý.
Phản ứng dị ứng: Theo dõi các dấu hiệu phản ứng dị ứng hoặc phản ứng phụ có thể xảy ra khi sử dụng cây Gáo và ngưng sử dụng nếu cần thiết. Cần đề phòng trường hợp dị ứng nghiêm trọng và cần liên hệ ngay với bác sĩ.
Sử dụng đúng mục đích: Sử dụng cây Gáo chỉ để mục đích điều trị được chỉ định và không sử dụng làm thay thế cho các phương pháp điều trị y tế chính thống mà không có sự giám sát của bác sĩ.
Theo dõi và đánh giá: Theo dõi các triệu chứng và tiến triển của bệnh sau khi sử dụng cây Gáo và báo cáo kết quả cho bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để đánh giá hiệu quả của phương pháp điều trị.
Trong quan niệm của y học cổ truyền, bốc hỏa là hiện tượng nhiệt năng trong cơ thể tăng cao, làm cho người bệnh cảm thấy nóng bừng ở đầu, mặt, ngực, kèm theo các triệu chứng như khô miệng, đổ mồ hôi, tiểu vàng, táo bón.
Chu sa, hay còn gọi là thần sa, là vị thuốc quý trong Y học cổ truyền, nổi tiếng với khả năng thanh nhiệt, an thần, trấn tĩnh tâm trí và ổn định tinh thần.
Trong kho tàng dược liệu Y học cổ truyền, Tục đoạn là một trong những vị thuốc được đánh giá cao nhờ công dụng phong phú và hiệu quả rõ rệt, đặc biệt trong việc hỗ trợ xương khớp, an thai và chữa trị tổn thương do sang chấn.
Bổ cốt chỉ là một vị thuốc Nam có giá trị cao trong kho tàng y học cổ truyền. Với khả năng hỗ trợ chức năng thận, cải thiện tiêu hóa và tăng cường sinh lực, bổ cốt chỉ thường xuất hiện trong nhiều bài thuốc cổ phương điều trị các chứng bệnh mạn tính.
