Cây mè đất, còn được gọi là húng cay đất, cây tổ ong hay cây bạch dương, đây là một loài cây hoang mọc khắp các tỉnh thành trên lãnh thổ của nước ta. Loài cây này đã được biết đến từ rất lâu với nhiều ứng dụng trong việc chữa đau răng, ho đờm, điều trị nấm và ghẻ lở trên da.
Mè đất, được biết đến với tên khoa học Leucas aspera và thuộc họ hoa môi (Lamiaceae), đây là một loại cây thảo thường xuất hiện hàng năm. Chiều cao của cây này có thể dao động từ 20 đến 40 cm, thân cây có hình vuông và thẳng đứng, thường trở thành cây gỗ ở gốc. Thân cây vuông, thẳng đứng, thường phân thành nhiều cành mà cả các cành cũng có dạng vuông và có lông. Lá cây thường mọc đối hoặc không đối, có phiến lá hình mũi mác với mép lá có khía răng cưa và cả hai mặt lá đều có lông.
Theo bác sĩ Y học cổ truyền hoa của cây mè đất thường nở thành các cụm hoa ở kẽ lá. Cụm hoa có hình cầu với đường kính khoảng 1,5 - 2 cm và có nhiều hoa màu trắng. Lá bắc thường bằng nhau hoặc có khi dài hơn đài hoa, đài hoa có dạng ống và có nhiều răng. Phần tràng hoa có ống thẳng và phía bên trong có một vòng lông, chia thành 2 môi. Môi trên có lông, trong khi môi dưới thường dài hơn và chia thành 3 thùy và 4 nhị.
Quả bế thường có hình trứng nhẵn và có cạnh màu nâu. Mè đất thích ánh sáng, phát triển nhanh chóng và thường tạo thành các quần thể trên các cánh đồng, ven rừng hoặc trên các đồi. Thân cây thường phân nhánh mạnh theo kiểu lưỡng phân và hầu như tất cả các nhánh đều có hoa ở đầu. Quả của cây sẽ tự mở khi chín, giúp hạt rơi xuống đất và mọc thành cây con vào khoảng tháng 3 - 4 hàng năm. Cây mè đất mọc hoang nhiều ở khắp các tỉnh thành, đặc biệt là ở các khu vực núi. Thời gian thu hoạch thường là từ tháng 8 đến tháng 11 hàng năm.
Mè đất là cây thân thảo, tiết diện thân hình vuông
Các hợp chất hóa học có trong cây mè đất được tìm thấy trên mặt đất bao gồm alkaloid, steroid, flavonoid, tannin và glycosid. Tinh dầu chiết xuất từ hạt của cây mè đất chứa các thành phần chính như acid oleic (12,57%), acid hexadecanoic (10,36%), 1-octene-3-ol (7,96%), caryophyllene (5,98%), và 2,4,6-trimethyl-1,3,6-heptatriene (5,63%).
Cây mè đất có thể sử dụng toàn cây, cả khi tươi hoặc khi đã khô.
Để chế biến thành dược liệu khô, cần nhổ toàn bộ cây, rửa sạch khỏi bất kỳ bụi bẩn nào, sau đó cắt nhỏ và phơi khô trong môi trường bóng râm hoặc sấy ở nhiệt độ thấp cho đến khi cây khô hoàn toàn. Dược liệu sau khi đã sơ chế cần được đặt trong túi kín và lưu trữ ở nơi khô mát để đề phòng ẩm mốc và mối mọt.
Mè đất có thể được sử dụng cả cây
Theo Giảng viên Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur mè đất có vị đắng cay và tính ấm. Nó được sử dụng để:
Liều dùng:
Mè đất thường được sử dụng dưới dạng thuốc sắc, với liều thông thường là từ 12 đến 15 gram mỗi ngày.
