Trong sách Bản thảo cương mục đã mô tả rằng Uy linh tiên - với tên gọi mang ý nghĩa là "vị thuốc mãnh liệt," được đánh giá cao với tác dụng thần kỳ đối với sức khỏe con người, đặc biệt là trong việc giảm đau nhức hiệu quả.
Hãy cùng Giảng viên Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur tìm hiểu về lợi ích của vị thuốc này!
Mô tả toàn cây
Uy linh tiên, còn được biết đến với các tên gọi phổ biến như Dây ruột gà, Thiết cước uy linh tiên, có tên khoa học là Radix et Rhizoma Clematidis, thuộc họ Mao Lương (Ranunculaceae).
Lá kép mọc đối, hoa mang màu trắng
Uy linh tiên là loài thực vật thân nhỡ, có xu hướng mọc trườn hoặc bám vào cây khác. Thân hơi hóa gỗ, hình trụ, nhăn, cạnh và khía dọc, phân nhiều cành mảnh. Lá kép mọc đối, với lá chét hình bầu dục, gốc tròn hoặc hình tim nhỏ, đầu nhọn, có mặt trên và dưới lá nhẵn hoặc có ít lông thưa và áp sát. Cuống lá dài bằng lá chét và thường vặn xoắn.
Cụm hoa mọc ở nách lá thành xim, có màu trắng, và có lá bắc chia thành 1 - 3 lá chét, phát triển khá mạnh mẽ. Quả của cây có hình trứng dẹt, bề ngoài phủ lông mềm màu vàng nhạt, với một vòi nhụỵ ở phần cuối có lông dài gấp 4 lần chiều dài của quả.
Bào chế làm thuốc
Rễ của cây Uy linh tiên được sử dụng làm nguyên liệu chế biến thuốc. Sau khi được thu hái, rễ được rửa sạch để loại bỏ rễ con và tạp chất, sau đó chế biến thành dược liệu theo các bước sau:
Uy linh tiên phiến: Rễ được rửa sạch và để ráo nước, sau đó cắt thành đoạn dài khoảng 3 – 5 cm. Phần gốc của rễ được thái thành phiến và sau đó phơi hoặc sấy khô.
Chích rượu (Uy linh tiên 10 kg, rượu 2 kg): Rượu được trộn vào Uy linh tiên và ủ trong vòng 1 giờ, sau đó tiến hành sao khô cho đến khi khô.
Sao khô: Dược liệu đã được cắt đoạn sau đó được sao khô trên lửa nhỏ cho đến khi khô.
Vị thuốc Uy linh tiên thường có hình trụ tròn, chiều dài từ 10 – 20 cm, đường kính từ 0,15 – 0,20 cm, có dạng hơi cong queo. Bề ngoài của nó có màu nâu đen với những vân nhỏ, chất chắc giòn, thịt màu trắng, có hương vị hơi đắng và mùi thơm nhẹ.
Rễ được sử dụng làm thuốc
Thành phần hóa học
Các thành phần hóa học như đường, anemin, saponin, oleanolic acid, sterol, ranuculin, clematosidphenol, tannin, protoanemonin, anemonol, acid amin và acid hữu cơ đều có mặt trong Uy linh tiên.
Công dụng
Y học hiện đại
Uy linh tiên đã được thực hiện thử nghiệm trên loài chó và thỏ, mang lại các kết quả đáng chú ý:
Tăng cường nhu động của cơ trơn: Uy linh tiên đã tăng tần số nhu động thực quản và biên độ, đặc biệt là sau khi hóc xương cá. Điều này giải thích việc vùng trên của thực quản và họng co thắt khi uống thuốc, giãn cơ và tăng nhu động thực quản.
Kháng khuẩn và kháng nấm: Nước sắc từ Uy linh tiên, chứa anemonol và anemonin, có khả năng ức chế tụ cầu vàng, trực khuẩn lị Shigella. Thêm vào đó, thành phần này còn ức chế một số khuẩn Gram dương và Gram âm cũng như nấm.
Gây mụn phỏng ngoài da và xung huyết niêm mạc: Thành phần anemonin trong thuốc có thể kích thích gây mụn phỏng ngoài da và xung huyết niêm mạc, do đó, cần tránh tiếp xúc lâu sẽ gây nổi phồng. Uống liều cao có thể dẫn đến xuất huyết dạ dày và gây tử vong.
Uy linh tiên được sử dụng trong y học cổ truyền với những công dụng đặc trưng sau:
Khu phong, trừ thấp, thông kinh lạc, giảm đau: Uy linh tiên có tác dụng khu phong, trừ thấp và giảm đau. Dược liệu này được cho là có khả năng thông suốt qua 12 kinh lạc trong cơ thể, giúp giảm đau một cách hiệu quả.
Lợi tiểu và tiêu viêm: Thân Uy linh tiên, có vị ngọt nhạt và hơi đắng tính mát, được sử dụng để lợi tiểu và tiêu viêm.
Chủ trị:
Các chứng đau dai dẳng lâu ngày do ngoại tà, đặc biệt là đau ở lưng, đầu gối, chân tay và các khớp khuỷu co duỗi khó khăn.
Người tiểu tiện khó, nấc nghẹn, hóc xương.
Liều lượng và cách dùng
Việc sử dụng Uy linh tiên phụ thuộc vào mục đích cụ thể và có nhiều phương thức khác nhau, có thể sử dụng riêng hoặc kết hợp với các loại thuốc khác. Trong số các cách sử dụng, dạng thuốc sắc là phổ biến nhất, với liều lượng khuyến cáo từ 3 đến 9 gram.
Chú ý:
Người suy nhược nặng, thiếu máu, hoặc có gân co rút không nên sử dụng Uy linh tiên.
Không nên kết hợp việc sử dụng với nước chè hoặc ăn canh miến (theo Dược tài học).
Lưu ý rằng lá của cây có thể gây sưng da, sẹo tím, và nổi mụn phỏng (Theo Lưu Ngọc Thư, Học báo Trung y dược năm 1978, số 2, trang 43).
Như vậy, Uy linh tiên có thể được xem là một loại vị thuốc có công dụng mạnh mẽ và được sử dụng phổ biến trong các bài thuốc chữa bệnh cũng như trong cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên, để tận dụng đầy đủ các lợi ích mà vị thuốc mang lại cho sức khỏe, quan trọng nhất là nên tham khảo ý kiến của bác sĩ. Điều này giúp kiểm soát rủi ro và tránh những tác dụng phụ không mong muốn có thể xuất hiện khi sử dụng Uy linh tiên.
Trong kho tàng dược liệu Y học cổ truyền, Tục đoạn là một trong những vị thuốc được đánh giá cao nhờ công dụng phong phú và hiệu quả rõ rệt, đặc biệt trong việc hỗ trợ xương khớp, an thai và chữa trị tổn thương do sang chấn.
Bổ cốt chỉ là một vị thuốc Nam có giá trị cao trong kho tàng y học cổ truyền. Với khả năng hỗ trợ chức năng thận, cải thiện tiêu hóa và tăng cường sinh lực, bổ cốt chỉ thường xuất hiện trong nhiều bài thuốc cổ phương điều trị các chứng bệnh mạn tính.
Cây gáo nước là một trong những loài cây được biết đến với nhiều công dụng chữa bệnh trong y học cổ truyền. Mỗi loại cây gáo nước mang đến những tác dụng khác nhau, nhờ vào các thành phần hóa học có trong vỏ, lá và hoa của chúng.
Các Trường Cao đẳng Y Dược cấp thiết về chuẩn hóa chương trình đào tạo để chuẩn bị cho kỳ thi đánh giá năng lực hành nghề theo Luật Khám bệnh, chữa bệnh năm 2023, đảm bảo sự đồng bộ với chuẩn năng lực Quốc gia.
