Xung Cổ Thang – Bài thuốc Đông y hỗ trợ giải biểu, tán hàn

Nguồn gốc và công dụng

Theo các thầy thuốc Y học cổ truyền, Xung Cổ Thang có tác dụng chính là tuyên thông vệ khí, phát tán phong hàn, giúp ra mồ hôi để giải biểu tà và hạ sốt. Bài thuốc thường được chỉ định trong những trường hợp thương phong, cảm mạo mới khởi phát với các triệu chứng như sợ lạnh, phát sốt, không ra mồ hôi, đau đầu, nhức mỏi xương khớp, ho, lưỡi có rêu trắng mỏng và mạch phù sác.

Điểm đặc biệt của Xung Cổ Thang là tính bình hòa, vừa đủ để khu tà mà không gây tổn thương chính khí. Nhờ vậy, bài thuốc phù hợp với nhiều đối tượng, đặc biệt là người có cơ địa nhạy cảm hoặc sức đề kháng yếu.

Thành phần chính và cơ chế tác động

Bài thuốc gồm hai vị chủ đạo là Xung bạch đầu (Liên tu) và Đậu cổ, được phối hợp để phát huy hiệu quả tối đa. Xung bạch có vị cay, tính ôn, tác dụng thông dương, phát tán phong hàn, giúp cơ thể điều hòa khí huyết và ra mồ hôi. Đậu cổ lại có khả năng phát hãn, trừ phiền và hạ nhiệt, hỗ trợ thanh lọc độc tố trong cơ thể. Khi kết hợp, hai vị thuốc này giúp khai thông vệ khí, loại bỏ tà khí gây bệnh, đồng thời làm giảm nhanh các triệu chứng cảm mạo.

Cách dùng và biến thể ứng dụng

Thông thường, Xung Cổ Thang được sắc uống, mỗi ngày một thang chia làm hai lần với bệnh nhẹ, hoặc hai thang chia làm bốn lần với bệnh nặng. Tuy nhiên, tùy tình trạng và biểu hiện lâm sàng, bài thuốc có thể gia giảm để tăng hiệu quả.

Nếu người bệnh sợ lạnh, không ra mồ hôi, kèm đau đầu, nhức mỏi, thầy thuốc có thể bổ sung Khương hoạt, Kinh giới, Phòng phong, Bạc hà để tăng khả năng khu phong, giải biểu. Trường hợp phát sốt, miệng đắng, họng đau, lưỡi đỏ, rêu vàng – dấu hiệu lý nhiệt rõ rệt – sẽ gia thêm Sơn chi, Hoàng cầm, Ngân hoa, Liên kiều, Bản lam căn, Bồ công anh nhằm thanh nhiệt giải độc. Người ho khạc đờm khó, tiếng nói khàn thường được thêm Ngưu bàng, Tiền hồ, Thiền y, Bạc hà, Kiết cánh, Hạnh nhân để tuyên thông phế khí. Nếu xuất hiện triệu chứng đầy bụng, buồn nôn, rêu lưỡi nhờn, bài thuốc sẽ phối hợp Hoắc hương, Sa nhân, Trần bì, Phục linh để hóa thấp, kiện tỳ.

Dân gian còn lưu truyền một số bài thuốc phụ từ Xung bạch đầu như Xung đầu nhũ (kết hợp sữa mẹ) chữa cảm mạo ở trẻ em, hoặc Xung khương hồng đường thang (thêm gừng tươi, đường đỏ) giúp phát hãn, trị cảm lạnh kèm đau bụng. Những biến thể này phản ánh sự linh hoạt của Y học cổ truyền trong ứng dụng điều trị.

Giá trị của Xung Cổ Thang trong Đông y hiện đại

Ngày nay, dù y học hiện đại phát triển mạnh với các loại thuốc kháng sinh và thuốc hạ sốt, nhiều Bác sĩ Đông y vẫn khuyên dùng Xung Cổ Thang ở giai đoạn đầu của cảm mạo để hạn chế lạm dụng kháng sinh.

Theo các Bác sĩ Đông Y, Xung Cổ Thang không chỉ là bài thuốc truyền thống mà còn là minh chứng cho tính biện chứng luận trị trong Đông Y. Đây là phương thuốc nền tảng cho việc học tập và nghiên cứu của sinh viên Đại học ngành Y học cổ truyền, giúp họ hiểu rõ nguyên lý “hòa hợp âm dương, điều hòa khí huyết”.

TS Nguyễn Xuân Xã – giảng viên, bác sĩ hiện đang công tác tại Trường Đại học Lương Thế Vinh, nhận định: "Trong điều trị cảm mạo, việc lựa chọn bài thuốc đúng giai đoạn là yếu tố then chốt. Xung Cổ Thang phù hợp ở giai đoạn đầu, khi phong hàn xâm nhập, giúp giải biểu và điều hòa vệ khí. Tuy nhiên, bệnh nhân cần được thăm khám bởi bác sĩ để xác định đúng chứng bệnh, tránh tự ý sử dụng".

Xung Cổ Thang là một trong những bài thuốc Đông Y có giá trị ứng dụng cao trong điều trị cảm mạo phong hàn. Với tính linh hoạt trong gia giảm, bài thuốc này vẫn được các Bác sĩ Y học cổ truyền sử dụng trong thực hành lâm sàng. Đồng thời, đây cũng là một nội dung quan trọng trong chương trình đào tạo của Đại học ngành Y học cổ truyền, góp phần bảo tồn và phát triển tinh hoa y học dân tộc.