Y học cổ truyền khám phá công dụng chữa bệnh của quả Phật thủ

Phật thủ có nguồn gốc cận Himalaya, thuộc Đông – Bắc Ấn Độ và Myanmar , được trồng rải rác ở một số tỉnh miền Bắc và Nam bộ nước ta. Phật thủ có tên khoa học Citrus medica L. var. sarcodactylis (Noot.) Swingle, thuộc họ Cam – Rutaceae. Ở Trung Quốc được gọi là Phật thủ cam, Phước thọ cam, Phật thủ hương duyên, Ngũ chỉ cam (cam năm ngón).  Quả Phật thủ thường được dùng làm mứt tết hoặc được dùng để chưng lên bàn thờ, ngoài ra quả Phật thủ còn được xem là một bài thuốc Y học cổ truyền. Nhân gian thường thu hái quả vào mùa thu đông khi quả chuyển sang màu vàng, cắt dọc thành từng miếng một rồi đem phơi hoặc sấy khô để làm thuốc.

Giảng viên Y học cổ truyền – Trường Đại học Lương Thế Vinh Lê Xuân Hùng chia sẻ, thành phần tinh dầu trong Phật thủ có tác dụng kháng nấm, kháng khuẩn, bình suyễn khử đàm, có tác kích thích tiêu hóa.

Theo Đông y, Phật thủ có vị cay, đắng , chua, tính ấm, quy kinh phế, tỳ, can, vị, có tác dụng hòa vị chỉ thống, thư can lý khí, hóa đờm; Phật thủ còn có tác dụng chữa đau dạ dày, đầy tức hông sườn, nuốt nghẹn, chán ăn, nôn mửa, ho dai dẳng có nhiều đàm, lại giải được rượu. Liều dùng mỗi ngày 3-10g cùi quả khô, dạng thuốc sắc hoặc hãm nước sôi, có thể dùng vỏ quả ngâm rượu uống. Khi không có quả có thể dùng hoa, lá, rễ cây Phật thủ để thay thế.

Một số bài thuốc từ Mật mông hoa được tham khảo sử dụng trong điều trị được TS Bùi Duy Hưng – giảng viên khoa Y học cổ truyền, Trường Đại học Lương Thế Vinh chia sẻ như sau:

Đau bụng kinh: Phật thủ tươi 30g, Đương quy 8g, Gừng tươi 6g, Rượu trắng 30g, thêm chút nước sắc lên, chia 2-3 lần uống trong ngày.

Trị chứng huyết trắng ra nhiều: Phật thủ tươi 30g, Ruột non heo 30cm (làm sạch), sắc với nước, chia 2-3 lần uống trong ngày.

Giải say rượu: Phật thủ tươi 30g, sắc lấy nước để uống.

Chữa nấc, ăn vào nôn ngược trở ra: Lấy vỏ quả Phật thủ tươi cắt nhỏ, trộn đều với đường, ăn ngày 3-4 lần, mỗi lần vài miếng, nhai rồi nuốt dần.

Chữa trẻ em viêm gan truyền nhiễm: Phật thủ khô dùng liều cho trẻ 1-3 tuổi: 10-15g; 3-5 tuổi: 15-20g; 5-7 tuổi: 20-25g ; 7-10 tuổi: 30g . Thêm vị Bại tương thảo với liều mỗi tuổi 1g, từ trên 10 tuổi thì cứ tăng 2 tuổi thêm 1g. Sắc với nước khoảng 15 phút, pha đường, chia làm 3 lần uống trong ngày, mỗi liệu trình 7-10 ngày.

Chữa xơ gan cổ trướng phù thũng: Phật thủ khô (chỉ lấy vỏ) 120g, Nhân trung bạch 90g, tán nhuyễn thành bột mịn, uống với nước sôi nguội lúc bụng đói.

Chữa đau dạ dày do lạnh: Phật thủ khô 15g, gạo tẻ sao vàng 30g , sắc nước chia uống ngày 3 lần.

Chữa đau bụng do tỳ vị hư hàn: Phật thủ tươi 100g (khô 40g), rượu trắng 1 lít. Phật thủ xắt nhỏ, ngâm với rượu ít nhất 15 ngày. Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 5-10ml.

Chữa đau dạ dày mạn tính, vị khí bất hòa, bụng đầy chướng, ăn không ngon, chán ăn: Phật thủ khô 10g, Hoa lài 6g, cho vào ấm, chế nước sôi , hãm khoảng 10-15 phút như trên rồi uống lúc nóng. Ngày uống một thang thay nước trà.

Trị chứng đau dạ dày: Lấy quả Phật thủ tươi 10-15g hoặc khô 6g, cắt lát mỏng hoặc tán vụn, cho vào ấm , chế nước sôi vào, đậy nắp kín như pha trà, để 10-15 phút sau rót ra uống lúc nóng. Ngày uống một thang, uống rải rác trong ngày thay nước trà.

Điều trị viêm phế quản mạn tính, ho đờm: Cách đơn giản nhất là nhai cả cùi và vỏ quả Phật thủ, nuốt nước. Hoặc dùng Phật thủ và Bán hạ (chế gừng) mỗi vị 6g, sắc lấy nước uống (Có thể thêm đường cho dễ uống).

Chia sẻ trong chuyên mục Tin y tế, TS Bùi Duy Hưng cho biết thêm¸ Phật thủ cũng như vỏ quýt phơi khô để lâu năm (gọi là Trần bì) càng tốt , nên chế biến trữ sẵn trong nhà để dùng nhữ lúc cần, không nên vứt bỏ. Phật thủ có tính hành khí mạnh, nên người không có chứng khí trệ , bệnh âm hư có hỏa bốc cần thận trọng khi dùng Phật thủ, đặc biệt đối với những người bệnh lỵ lâu ngày khiến khí hư cấm dùng.