Y học cổ truyền khám phá công dụng chữa bệnh của thảo dược Xuyên tâm liên

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Tạ Thị Tĩnh – giảng viên khoa Y học cổ truyền, Trường Đại học Lương Thế Vinh cho biết, Xuyên tâm liên tên khoa học là Andrographis paniculata (Burm.f.) Nees, thuộc họ Ô rô (Acanthaceae). Cây có tên gọi khác là cây Công cộng, Lãm hạch liên, Hùng húc, Khổ đảm thảo. 

Thân nhỏ, mọc thẳng đứng cao khoảng 1 mét. Thân vuông, phân nhánh nhiều cành. Lá mọc đối, có cuống ngắn, phiến lá hình mác; hai mặt nhẵn, mặt trên màu lục sẫm đen. 

Hoa nhỏ mọc thành chùm ở nách lá hay ở ngọn cành. Hoa màu trắng, điểm những đốm hồng tím, có 5 răng nhỏ, đều có lông. Cây có quả nang dài, hơi có lông mịn, hạt hình tròn, màu nâu nhạt. 

Cây mọc từ hạt vào khoảng tháng 4 hoặc đầu tháng 5, sinh trưởng nhanh trong mùa xuân – hè. Khi cây sắp ra hoa, lá nhỏ dần và rụng sớm. 

Thu hoạch khi cây bắt đầu ra hoa. Chú ý khi thu quả để lấy hạt giống cần tiến hành khi cây bắt đầu vàng úa (lá chuyển sang màu đỏ – vàng), nếu thu hái chậm, quả khô dễ bị tách rơi ra mặt đất.

Bộ phận dùng: Phần trên mặt đất loại bỏ tạp chất, rửa sạch, thái từng đoạn nhỏ. Dùng tươi là tốt nhất. Phơi khô thì nên dùng trong vòng 1 tháng để giữ được hoạt chất tốt nhất. 

Hoạt chất chính trong Xuyên tâm liên là Diterpen lacton và Flavonoid. Diterpen lacton gồm andrograpolid, neoandrographlid và các dẫn xuất, đã được chứng minh có tác dụng trong điều trị các bệnh sau đây:

- Kháng viêm, giảm đau, hạ sốt, kháng khuẩn.

- Viêm họng, Viêm xoang, Viêm phế quản cấp và mạn, Lao phổi.

- Tiêu chảy, bệnh tả, đau dạ dày, tác dụng bảo vệ gan.

- Lợi tiểu.

- Hỗ trợ điều trị tăng huyết áp, bảo vệ tim mạch.  

- Hỗ trợ điều trị ung thư. 

- Điều trị rắn cắn.

Giảng viên Y học cổ truyền – Trường Đại học Lương Thế Vinh, Tiến sĩ Hoàng Ngọc Hà giới thiệu các bài thuốc trị bệnh sử dụng Xuyên tâm liên như sau:

Trị ho, viêm họng, viêm amidan, viêm phế quản cấp mạn

Xuyên tâm liên, Sài đất, Huyền sâm mỗi vị 12 g; Trần bì, Cam thảo mỗi vị 4 g. Sắc với 600ml nước, còn 200 ml nước chia làm 2 lần uống trong ngày.

Bài thuốc này khi trị viêm họng dùng vài lá nhai và ngậm. 

Trị tiêu chảy, lỵ, viêm dạ dày 

Xuyên tâm liên 15g, Kim ngân hoa, Sài đất mỗi vị 10g. Sắc uống ngày một thang.

Trị viêm gan 

Xuyên tâm liên, Sài đất, Diệp hạ châu mỗi vị 15g. Sắc với 600ml nước, còn 200 ml nước chia làm 2 lần uống trong ngày.

Bên cạnh đó, TS Hà lưu ý một số kiêng kỵ khi sử dụng vị thuốc Xuyên tâm liên gồm:

- Phụ nữ có thai và đang cho con bú không dùng.

- Người tỳ vị hư hàn không nên dùng.

- Sử dụng Xuyên tâm liên dài ngày có thể gây buồn nôn, tiêu chảy.